Besmele-Fatiha Suresi-İbadet

Niye  böyle  bir  başlık? Birbirleriyle  çok  alâkalılar ve  benim  ibadetten  neler  anladığımın  temelleri  bu  konular. Besmele  ve  Fatiha  Suresi  tabii  ki  her  Müslüman  için  çok  önemli.  Ama  Fatiha  Suresini  çözmek  niçin  benim  en  zorlandığım  konulardan  oldu  ve  benim  için  farkı  ne, ibadet  kısmına  geldiğim  zaman  anlatacağım.

            Kur’an’da  Tövbe  Suresi  hariç  bütün   sureler  besmele  ile  başlıyor .  Ama  ben  Fatiha  Suresinin  başındaki  besmelenin  farklı  olduğunu  ve  genel  olarak  besmelenin  yanlış  kullanıldığını  düşünüyorum. Her  ne  işe  niyetlendiysek,  her  ne  yapacaksak  besmeleyle  başlamamızı  öğütleyen  imamlar,  hocalar,  camide  namaz  kıldırırken  neden  besmeleyi  içlerinden  okurlar  anlayabilmiş  değilim.  Tek  mantıklı  açıklama  besmelenin  yanlış  kullanıldığının  farkında  olmaları  olabilir. Bunu  da,  biz  besmeleyi  söylediğimiz  zaman  şunu  demek  istiyoruz, şunu  kastediyoruz  demekle  düzeltmeye  çalışıyorlar. Ama  ben  Allah’ın  karşısında  bir  şeyleri  kastetmek  istemiyorum.

            Kur’an-ı  Kerim’de  iki  türlü  besmele  vardır.  Birisi  sure  başlarında  yazılan  bağımsız  besmele, diğeri  Neml  Suresi  30.  Ayette  geçen  besmeledir.  ‘’ O  mektup  Süleyman’dan  geliyor  ve  Rahman,  Rahim  Allah’ın  ismiyle  başlıyor.’’  Neml  Suresindeki  besmelenin  Kur’an’dan  olduğu  hususunda  hiç  bir  şüphe  yoktur.  Fakat  sure  başlarında  yazılan  ve  sureleri  birbirinden  ayıran  ve  Kur’an  okumaya  başlarken  okunan  besmeleye  gelince,  bu  besmelenin  o  surelerden  bir  ayet  veya  ayetin  bir  parçası  veya  doğrudan  doğruya  Kur’an’dan  bir  parça  olup  olmadığı  konusu  apaçık  değildir.

            ‘’ Allah ‘’  kelimesi  gerçekten  tapılacak  varlığın,  özel  ismidir.  Daha  doğrusu  zât  ismi  olup,  özel  isimdir.  Kur’an  bize  bu  yüce  ve  ulu  Zat’ı,  eksiksiz  nitelikleri  ve  güzel  isimleriyle  tanıtmakta, bizim  ve  bütün  evrenin  O’nunla  olan  ilişki  ve  ilgimizi  bildirmektedir.  Dolayısıyla,  bu  kelimenin  göstergesi  olan  yüce  ve  ulu  zât,  evrenin  var  olmasında,  varlığını  sürdürmesinde  ve  sürekli  olgunlaşmasında  bir  ilk  neden  olduğu  gibi,  ‘’ Allah ‘’  yüce  ismi  de,  bilgi  ve  irfan  dilimizde  özel  ve  çok  yüce  bir  başlangıçtır,  yüce  bir  ilkedir.  Yüce  Allah’ın  varlığı  onaylanmadan,  bir  âlem  ve  bu  âlemin  bir  nizamı  olduğu  his  ve  bilinci  bir  hayalden  ve  aynı  zamanda  savuşturulması  mümkün  olmayan  bir  ıstıraptan  ibaret  olacaktır. 

            Nedensellik,  nedenin  sonuçla  uyumu  ya  da  uyumsuzluğu  ve  devamlılığı  yasası,   şimdiki    çağda  bütün  ilimlere  egemen  olan  en  büyük  bir  kanundur.  Bunun  için  nedensellik  bağında  birleştirilmeyen  hiç  bir  ilim  bulamayız.  Bu bağ  ise, sebep  denilen  önceki  varlık  ile, netice  denilen  sonraki  varlığın  birbiriyle  olan  ilişkisini  ifade  eder  ve  ‘’ bütün  evrenin  düzeni ‘’  dediğimiz  şey  de  bu  biricik  ilişkidir.  Dolayısıyla  sebep  ve  neticeyi  düşünüp  onaylamadan,  bu  bağı  da  düşünüp  onaylayamayız.  Sonra  bu  onaylamamızı  da  ‘’ gerçektir ! ‘’  diye,  zihnimizle  olgunun  uyum  oranını  üstlenen  gerçek  bilgiye  dayandırmazsak,  bütün  çalışmalarımızın,  bütün  algılamalarımızın  yalan,  temelsiz  bir  kuruntular  serabına  döndüğüne  hükmederiz.  Hâlbuki  o  zaman  böyle  hükmedebilmek  de  bir  hakikati  itiraf  etmektir.  Dolayısıyla,  insan,  gerçeği  yalanlarken  bile  onu  onaylamak  mecburiyetinden  kurtulamaz.  Mümkün  gerçekler  üstündeki  zorunlu  hakikat,  gerek  ilmimizin,  gerekse  varlığımızın  ilk  başlangıcı  ve  birinci  sebebidir;  ve  onun  ismi  ‘’ Allah’tır. ‘’  İnsan  üzerinde  etki  meydana  getiren,  insanı  adeta  büyüleyen  hiç  bir  şey  düşünülemez ki,  onun  arkasında  Allah  bulunmasın.

            Yüce  Allah,  varlığı  zorunlu  öyle  bir  zattır  ki,  gerek  öznel  ( düşünce  ve  duygu ) gerekse  nesnel  ( objektif,  gerçeğe  varmak  için  taraf  tutmadan  inceleme  yapan,  hüküm  veren )  varlığımızın  bütün  akışlarında  varlığının  zorunluluğunu  gösterir  ve  bizim  ruhumuzun  derinliklerinde,  her  şeyden  önce,  bu  gerçek  varlığa  ait  yadsınamaz  kesin  bir  tasdik,  bir  kabul  bulunmaktadır.  Hatta  bizim  varlığımızda,  bu  yüce  gerçeğe,  tek,  sade  ve  sınırsız  bir  bağımsız  ve  manevi  hissimiz  vardır.  Ve  bütün  ilimlerimizin  kökü  olan  bu  manevi  his,  sınırlı  hislerimizin, algılarımızın,  akıllarımızın  ve  fikirlerimizin  hepsinden  daha  kuvvetlidir. Böyle iken biz bir  çok  zaman  olur  ki,  kendimizden  ve  varlığımızın  anlarından  gafil  oluruz.  Hata  ve  yanılgılarımızın  büyük  bir  kısmının  kaynağı  da  bu  gaflet  ve  dalgınlık  olur.  Böylesi    kendimizden  ve  bilincimizin  inceliklerinden  habersiz  olduğumuz  zamanlardır  ki,  biz  bu  manevi   histen, bu  ilk  bilinçten  gafil  oluruz.  O  zaman  da  bunu  bize  aklımız  yoluyla  hatırlatacak  ve  dikkatimizi  çekecek  araç  ve  delillere  ihtiyaç  duyarız.  Kâinat  bize  bu  hatırlatmayı  yapacak  apaçık  delillerle  doludur.  Kur’an  bize  bu  delilleri  edebi  bir  mucizelikle  hatırlattığı  ve  bunlara  dikkatimizi  çektiği  için,  onun  bir  ismi  de  hatırlatıcıdır.  İlahi  hikmet  bize  buradan  birçok  mantıki,  akli  ve  ruhi  delilleri  özetleyiverir.  Akli  delillere  amaçsızca  bakanlar  ve  Hakkın  hem  görünmemesi,  hem  de  gözlem  âlemini  kuşatan  sonsuz  görünüşü  karşısında  nefsin  böbürlenmesini  kıramayarak,  gerçeği  gözlemleme  zevkinden  yoksun  kalanlar,  ‘’ Allah’ı  aradım  da  bulamadım ‘’  derken, bilim  ve  felsefe  adına  hüsrana  uğradıklarını  ilan  etmiş  olurlar.  Allah’ı  sezmek  için,  kalp  ile  gözü  ayırt  etmeli  ve  aralarındaki  gerçekleşme  oranını  anlayabilmelidir.

            İşte   Allah  ismi,   Yüce  Allah’ın  zatını  gösteren  bir  özel  isimdir.  Kelimeden  bilinen  kavrama,  kavramdan  da  gerçeğe  geçeriz  ve  ismi,  bu  kavram  ile  tanımlarız.  Mesela,  ‘’ Allah,  mükemmellik  ifade  eden  bütün  sıfatları  taşıyan,  varlığı  da  zorunlu  olanın  ismidir ‘’  deriz.  Yahut,  ‘’ ibadete  layık  olan  yüce  zatın  ismidir ‘’  deriz.  İkincide  ise,  doğrudan  realitedeki  gerçeğe  geçeriz.  Bu  şekilde,  o  gerçeğe  dair  kendimizde  hiç  bir  pay  yok  ise,  Allah  isminden,  gerçekte,  yine  kendisinden  başka  bir  şey  anlamayız.  Bakışlarımızda,  isim  ile  onun  adlandırdığı  şey  bir  olur.  Fakat,  o  gerçekten  yana  kendimizde  herhangi  bir  şekilde  bir  pay  bulabilirsek,  işte  o  zaman  isim  ile  onun  adlandırdığını  birbirinden  ayırırız  ve  bu  şekilde  de,  Allah’ı  ispata  ihtiyaç  duymayız.  Ama,  bu  isimden  bir  mana  anladığımız  ve  o  manayı  gerçeği  göstermek  için  araç  edindiğimiz  zaman,  o  gerçekten  bizzat  bir  payımız  olmasa  bile,  bu  isimden  bir  şeyler  anlarız.  Fakat  o  şeyin  varlığını  ispata  muhtaç  oluruz.  Uzatmadan  söylersek,  üç  tecelli /  üç  görünüş  söz  konusudur.  Zat  tecellisi,  sıfat  tecellisi  ve  eserlerin  tecellisi.  Zat  isminin,  zatın  tecellisini  ifade  eden  bir  isim  olması  gerekir.  Nitekim  sıfat  tecellisini  ifade  eden  isimlere  de  sıfat  isimleri,  eserlerin  tecellisini  ifade  eden  isimlere  de  fiil  isimleri  denilmektedir.  Zat,  sıfat  ve  eserleri  ile  de  dolaylı  olarak  göründüğü  gibi, doğrudan  görünmesi  de  mümkündür.  Ve  bir  simge  olan  zat  ismine  bu  da  yeterlidir.  Ve  biz  bunu  bütün  isimlerin  bir  temeli  olarak  bildiğimiz  için,  ‘’ İlahi  isimler  Allah’ın  ve  resulünün  bildirmesi  iledir ‘’  diyoruz. Bu  nedenle,  zat  isminin,  anlamı/kavramı  olan  bir  hususi  isim  veya  anlamı  olmayan  bir  simge  isim  olması,  işin  gerçeğinde  mümkündür  ve  bizim  için  de  anlamlıdır.  Biz,  bize  zatın  tecellisi  olmadan /  zat  bizzat  görünmeden  simge  isim  koyamayız.  Doğan  çocuğa, onu  görmeden  koyduğumuz  isim  hususi  bir  isimdir  ve  bu  durumda  duyduğumuz  simge  isimden  de  yalnız  ismin  tecellisini  anlarız  ve  o  zaman  da  isim  ile  isimlendirilen  birleşirler.  Fakat  bunu  sıfat  ve  fiil  isimleri  ile  tefsir  ede  ede,  nihayet  eserlerin  tecellisine  ve  ondan  da  sıfatların  tecellisine  ve  nihayet  ondan  da,  zatın  tecellisine  ulaşırız.  Her  söz  de  başlangıçta,  bir  isim  tecellisini  ifade  eder.  Kur’an  da  bize,  Yüce  Allah’ı   önce,  isimlerinin  tecellisiyle  anlatıyor.

            Bu  nedenle  Kur’an’a  başlarken,  önce  Allah  ismini  bir  zat  ismi  olarak  alacağız.  ‘’ Rahman,  Rahim  ‘’  sıfatları  da  bu  ismi  özlü  şekilde  tefsir  ederek,  bunlarla  ona  bir  genişlik  kazandırıp  mana kazandıracağız  ki  bu  mana,  mükemmel  ve  kat  kat  bir  rahmetin  yayılma  noktası  olacaktır.  Sonra  bu  isimler  ile  bu  manayı  geliştireceğiz  ve  o  zaman  yerlere  ve  göklere  sığmayan  ‘’ Allah ‘’  zat  isminin,  kalbimizde  yaratılıştan  saklı  olan  tecellilerini  görmeye  başlayacak,  isimlerin  tecellisinden  eserlerin  tecellisine  geçeceğiz;  eserlerin  tecellisinden  sıfatların  tecellisine  geçeceğiz  ve  görünmez  âlemden  de  görünen  âleme  geçeceğiz.  Görme,  seyretme  zevkimiz  arttıkça  artacak,  o  zaman  zatın  tecellisi  için  çırpınacağız.  Nihayet,  ‘’ Ey  o  Rabbine  mutmain – huzura  kavuşmuş  nefis,  sen  Rabbinden  hoşnut,  Rabbin  de  senden  hoşnut  olarak  dön  O  Rabbine.  Gir,  öyleyse  Benim  öteki  sadık  kullarımla  birlikte,  gir  cennetime! ‘’  Fecr  Suresi   27. …30.  Ayetlerdeki  davet  gelecek,  ilahi  ziyafet  içinde,  sonsuza  değin  Allah’ın  cemalini  seyre  dalacağız.  ‘’ Nice  yüzler  o  gün  mutlulukla  ışıldar,  parlar,  Rablerine  bakarken.’’ Kıyamet   Suresi  22.23.   Ayetler.

            Allah  zat  ismini  özel  bir  isim  olarak, bir  anlam  ile  değerlendirebilmek  için  onda  olmayan  kusurları  ve  olan  yücelikleri  ifade  eden  bütün  zat  ve  fiil  sıfatlarını  zihinde  tasarlamak  ve  sonra  onu  kısaltmak  gerekir.  Bu  nedenle,  bu  da  şu  şekilde  dile  getirilmiştir:  ‘’ O  varlığı  zorunlu  olan  zat  ki,  bütün  kemal  sıfatlarına  sahiptir ‘’,  ona  sadece,  ‘’ varlığı  zorunlu  olan  zat ‘’   demek  de  yeterlidir.  Zira,  ‘’ bütün  kemal  sıfatlarına  sahip  olmak ‘’  varlığı  zorunlu  olmanın  bir  tefsiri  ve  açıklayıcı  bir  sıfatıdır.  Bunun  bir  özet  ifadesi  de  ‘’ İlahi  Hak,  Hak  Tanrı ‘’  kavramıdır.  ‘’ Âlemin  yaratıcısı ‘’  veya,  ‘’ Her  şeyin  yaratıcısı ‘’  kavramıyla  da  açıklanabilir.  Bizim  yüce  ‘’ Allah ‘’  isminden  duyduğumuz  mana,  bu  kavramların  hepsinden  daha  açık  ve  daha  kusursuzdur.  Bu  nedenle,  bu  hususi  ismin  bir  simge  isim  olması, gönlümüze  daha  yakındır.  Hususi  veya  simge  isim  olsun,  ‘’ Allah ‘’  yüce  ismi  ile  Allah’tan  başka  hiç  bir  tapınılan  olmamıştır.  ‘’ Göklerin  ve  yerin  Rabbidir  O,  ve  bunların  arasında  var  olan  her  şeyin!  Öyleyse  yalnızca  O’na  kulluk  et  ve  O’na  kullukta  devamlı  ve  sebatlı  ol!  Hiç,  ismi  O’nunla  birlikte  anılmaya  değer  bir  başkasını  tanıyor  musun ? /  Hiç  sen  O’na  adaş, O’nunla  aynı  isme  sahip  bir  tanrı  bilir  misin?‘’  Meryem  Suresi  65.  Ayet.  O’nun  adaşı  yoktur. Bunun  içindir  ki,  hususi  isminin  ikili  ( tesniyesi ) ve  çoğulu  yoktur.  O  halde  ancak  isimlerin  çok  olması  söz  konusu  olabilir.  Nitekim  çeşitli  dinlerde  Yüce  Allah’ın  ayrı  ayrı  özel  isimlerini  bulmak  mümkündür  ve  din  açısından  uygundur  da.

            Allah,  ibadet  edilen  olduğu  için  Allah  değildir;  Allah   olduğu  için  O,  ibadet  edilendir.  O’nun  ilah  oluşu, O’na  ibadete  ve  O’na  kulluğa  layık  olması,  zatının  bir  gereğidir. İnsanlık  puta  tapar,  ateşe  tapar,  güneşe  tapar,  kahramanlara,  zorbalara  veya  bazı  sevdiği  şeylere  tapar.  Taptığı  zaman  onlar  ilah,  tapılacak  şey  olurlar.  İnsanlar,  Allah’ı  tapılacak  varlık  olarak  tanısın  ya  da  tanımasın, o  zatından  ötürü  tapılandır.  O’na  her  şey  ibadet  ve  kulluk  borçludur.  Hatta  inkârcılar  bile,  bilmeyerek  bile  olsa,  O’na  ibadet  etmeye  mecburdurlar.  Ve  bütün  bunlardan  en  basit  bir  kavram  edinebilmek  için  söylenecek   söz,  hayret  ve  büyüklüktür. ‘’ Allah  Büyüktür,  Yücedir,  Uludur ! ‘’

            Rahman !  Bu  da  yüce  Allah’a  özgü  bir  isimdir.  Bunun  özel  bir  manası  vardır.  Kelime  kök  bakımından   rahmetten  türetilmiş  ve  ‘’ devamlı  ve  çok  çok  acıma ‘’  manası  ifade  eden  bir  sıfattır  ki  ‘’ pek  merhametli,  çok  rahmet  sahibi ‘’  demektir.  ‘’Rahmeti  sonsuz,  ezeli  gerçek  bir  nimet  verici ‘’  anlamına  has  kılındığından  Yüce  Allah’tan  başkasına  Rahman  denilmemiştir.  Yüce  Allah’ın  rahmeti  ve  merhameti  ‘’ bir  kalp  duygusu,  hissi  bir  yöneliş ‘’  manasında  bir  iyilik  duygusu  değildir. Fatiha  Suresindeki  gibi  ‘’iyilik  dilemek  veya  sonsuz  bir  şekilde  nimetler  vermek’’  manasındadır.  Rahim  de  ‘’ çok  merhamet  edici ‘’  demektir  ki  bu  da  yüce  Allah’ın  sıfatlarından  biridir.  Fakat  salt  sıfattır,  nitelenensiz  kullanılmaz  ve  bu  nedenle,  Rahman  gibi  özel  isim  olmayıp,  Allah’tan  başkası   hakkında  da  kullanılabilir.  Rahman  oluş,  ezele,  yani  geçmiş  zamana  doğru  sonsuzluğa,  rahim  oluş  da  gelecek  zamana  doğru  sonsuzluğa  bakar.  Bu  nedenle  yaratılanlar,  Allah’ın  Rahmani  merhametinden  başlangıçta  karşılıksız  olarak,  Rahimi  merhametinden  de,  ahirette,  yaptıklarının  karşılığı  olarak  yararlanacaklardır.  Bu  noktaya  işaret  için,  ‘’Allah,  dünyanın  Rahman’ı,  ahiretin  de  Rahim’idir ‘’  denilir.

            Rahman,  yüce  Allah’ın  bir  özel  ismi  olması  bakımından,  hem  ezeli,  hem  de  ebedi  kuşatmıştır. Bu  nedenle,  bu  tür  bir  rahmet  ve  iyiliğin  kullardan  gelmesi  düşünülemez.  Rahim  sıfatı  ise,  sadece  Allah’a  özgü  olmadığından,  ezelilik  halini  gerektirmez.    Ve  bundan  ötürü,  bu  tür  merhamet  ve  iyiliğin  kullardan  da  gelmesi   düşünülebilir.  Şu  halde  Rahman’ın  merhameti  bir  şarta  bağlı  değilken, Rahim  oluşun  merhameti  bir  şart  ile  sınırlıdır. Rahman  oluşun  sadece  Allah’a  özgü  oluşu  ve  onun  dışındaki  varlıkların  bu  Rahman’lıktan  yararlanması  için  bir şey  yapmaları  gerekmeyip  varlık  dünyasında  herhangi  bir  şarta  bağlı  olmayan  genel  bir  şey  olmasını  ifade  eder.  Yüce  Allah  Rahman  olduğu  için,  ezeli  rahmeti  geneldir.  Her  şeyin  yaratılış  ve  varoluşunda  sahip  olduğu  bütün  iyi  nitelikler,  Allah’ın  Rahman  oluşunun  kısmi  eserleridir.  Bu  bakımdan,  kendisinde  rahmet  izi  bulunmayan  herhangi  bir  varlık  düşünülemez.  Fakat  ilk  yaratılış,  sadece  ilahi  bir   bağış  olup,  yaratılanın  isteğine  bağlı  değildir.  Yani  hiç  kimsenin  çalışması   ve  seçmesiyle  değil,  sadece  Rahman  oluşa  bağlı  olarak  meydana  gelir.  Taşın  taş,  ağacın  ağaç,  insanın  insan  olması,  böyle  bir  karşı  konulamaz  rahmetin  sonucudur.  Bu  açıdan  bakıldığında  evrende  her  şey  Rahman  olan  Yüce  Allah’ın  sonsuz  rahmeti  içinde  yüzmektedir. Bu  nedenle,  rahman  oluş,  genel  bir  güvendir  ve  herkesin  ümididir.  Gökyüzünden  yeryüzüne,  yıldızlardan  atomlarına, ruhlarından  cisimlerine,  canlısından  cansızına,  taşından  ağacına,  bitkilerinden  hayvanlarına,  hayvanlarından  insanlarına,  çalışanından  çalışmayanına,  itaatkârından  isyankârına,  mümininden  kâfirine,  Allah’ı  birleyenden  Allah’a  ortak  koşana,  meleklerinden  şeytanına  varıncaya  kadar,  bütün  âlemler  Rahman  olan  Allah’ın  rahmetine  boğulmuşlardır  ve  bu  bakımdan,  korkmalarına  hiç  bir  sebep  yoktur.  Fakat  bu  kadarla  kalsa  idi,  ilim  ile  cehaletin,  hayat  ile  ölümün,  çalışmak  ile  tembelliğin,  itaat  ile  isyanın,  iman  ile  küfrün,  nankörlükle  şükrün,  hak  ile  hak  olmayanın,  adaletle  zulmün  hiç  farkı  kalmamış  olurdu.  Ve  böyle  olsaydı,  âlemde,  iradeye  dayalı  işlerden  hiç  bir  iz  bulunmazdı.  İlim  ve  irade  ile,  çalışma  ve  gayret  ile  yükselme  imkânı  yok  olurdu.  Ve  o  zaman  her  şeyin  otomatik  olduğuna  inanır,  tabiatçılar’dan  ve  insan  iradesinin  hiç  bir  etkisi  olmadığını  kabul  eden  cebriyeciler’den  olurduk.  Hem  kendimizi  ve  Yüce  Allah’ı  fiillerinde  zorunlu  görür,  tabiatı  da  rahmetin  zorunluluğuna  mahkûm  olarak  tanırdık.  Çünkü  ne  onun,  ne  de  bizim  irade  ve  seçme  özgürlüğümüzden  bir  iz  bulamazdık.  Duyduğumuza  gidemez,  bildiğimizi  işleyemez,  arzularımızın  yanına  yaklaşamazdık.  Bütün  fiillerimizde,  bir  taş,  bir  topaç  gibi  yuvarlanır  durur  veya  bir  ot  gibi  biter,  yiter  giderdik.   Ahlata  armut,  idrise  kiraz,  limona  portakal  aşılayamazdık.  Tarlamıza  ekin  ekemez,  ekmeğimizi  pişiremez,  gıdalarımızı,  giysilerimizi  ve  diğer  ihtiyaçlarımızı  sanat  ve  zanaatlar  aracılığıyla  elde  edemezdik.  Göklere  yükselmeye  özenemez,   cennetlere  gitmeye  çare  bulamazdık.  Hayvan  gelir  hayvan  giderdik.  Bu  şartlar  altında  ise  Allah  Rahman  oluşu  kusursuz  ve  mutlak  bir  temel  olmazdı. 

            Bu  nedenle,  yüce  Allah’ın  kendi  irade  ve  seçimini  göstermesi  ve  bunun  göstergesi  olarak  irade  sahibi  olan  yaratıklar  yaratması  ve  onları  güzel  irade  ve  seçimlerine  göre  yükselterek  rahmetinden  yararlandırıp  istifade  ettirmesi,  ve  tersine,  kötü  irade  ve  çalışıp  kazanmalarına  göre  de  onları  mahrumiyet,  elem  ve  cezalandırma  ile  azarlaması,  yani  o  iradeler  toplamının  kendi  iradesiyle  ahenklerini  sağlaması  ve  onlara  da  rahmetinden  bir  pay  vermesi  hikmetin  bir   gereği  olurdu. İşte,  tabiata  ait  bir  hikmet  değil,  ilahi  bir  hikmet  olan  bu  kusursuzluk  hakikatinden  dolayı  yüce  Allah,  Rahman  oluşundan  başka,  bir  de  rahim  oluşuyla  nitelenmiş  ve  Rahman  oluşunun  rahmeti  sadece  kendisine  özgü  iken,  rahim  oluşunun  rahmetinden  irade  sahibi  varlıklara  da  bir  pay  ayırmıştır.  Ana  kuşlar,  Rahmaniyetin  bir  göstergesi  olan  içgüdüsel  bir  yönelişle  yavrularının  başında  kanat  çırpar.  Ahlaklı  insanlar  da  Rahimiyetin  bir  göstergesi  olarak,  hayır  istikametlerinde  merhamet  ve  şefkat  duygularıyla  yarışırlar.  Ahlak  ilminde,  insan  hayatının  manevi  olgunluk  sayfalarında,  peygamberlerin  ve  velilerin  anlatılarında,  büyük  insanların  biyografilerinde  de  iradeye  ve  çalışmaya  bağlı  olan  rahim  oluş  izlerini  görürüz.  Dolayısıyla  başlangıçta  çalışana,  çalışmayana  bakmadan  varoluşu  yönlendirmek  ve  o  şekilde  idare  etmek  Rahman  oluşun  bir  rahmetidir.  Sonra  çalışanlara, çalıştıkları  amaçları  da  bahşetmek,  rahim  oluşun  bir  rahmetidir.

            Demek  ki  Rahman  oluşun  rahmeti  olmasaydı  biz  varlık alanına  çıkamaz,  yaratılıştan  sahip  olduğumuz  kazanımlardan,  olması  bizim  için  gerekli  iyi  nitelik  ve  yeteneklerden,  en  büyük  nimetlerden  yoksun  kalırdık.  Rahim  oluşun  rahmeti  olmasaydı,  yaratılıştan  kazandığımız  sermayelerimizi  geliştiremez  ve  ilk  yaratılıştan  bir   adım  ileri  gidemezdik,  ince  ve  latif  nimetlere  eremezdik.  Allah’ın  Rahman  oluşu,  mutlak  ümitsizliğe  ve  genel  kötümserliğe  imkân  vermeyen  mutlak  bir  ümit  ve  ezeli  bir  yardımdır.  Rahim  oluşu  ise,  hususi  ümitsizliğin  bir cevabı,  özel  amellerimiz  ve  gayelerimiz  ile  çaba  ve  gayretlerimizin  kefili  ve  ve  sorumluluğumuzun  ödülü  olan  bir  gayret  sebebidir.  Demek  ki  Rahman  oluş  karşısında,  dünya  ve  ahiret,  mümin  ve  kâfir  eşit  iken,  Rahim  oluş  karşısında  bunlar  açık  bir  fark  ile  ayrılıyorlar.  ‘’ Bir  bölük  cennette,  bir  bölükse  çılgın  ateşli  cehennemde ‘’  ( Şura  Suresi  7.  Ayet.)  yer  alıyorlar.

            İşte,  Yüce  Allah  için,  ‘’ Dünya  ve  ahiretin  Rahman’ı  ve  ahiretin  Rahim’i ‘’  yahut, ‘’ Mümin  ve  kâfirin  Rahman’ı,  müminin  Rahim’i ‘’  denilmesinin  açıklaması  budur.  ‘’ Rahman ‘’  kelime  olarak  bile,  sadece  Allah’a  özgü  olan  sıfatlardandır  ve  bu  sıfatın  işlemesi  için  kulların  bir  şey  yapmalarına  gerek  yoktur. Bu  sıfat,  ezelliği  bildirmekte  olup,  yaratılışın  başlangıcına  bakar.  Rahim’de  ise  bu  özellik  yoktur  ve  ortaya  çıkması  için kullar  tarafından  fiili  ilgi  söz  konusudur,  yani  kulların  yaptıklarına  göre  ortaya  çıkar  ve  bu, ezelilik  anlamında  değil,  ebedilik  anlamında  gelecekte  söz  konusudur.

            Şu  halde,  Rahman  ile  Rahim,  başka  başka  birer  rahmet  anlamını  taşıyarak,  birbirlerinden  birer  yön  ile  ayrılmış  oluyorlar.  Rahman – Rahim  sıfatları,  sadece  ifadeyi  bir  bakıma  güçlendirme  gayesiyle  tekrar  edilmiş  değildirler  ve her  birinin  kendine  özgü  kurucu  bir  anlamı  ve  kuvvetlendirici  yönü  bulunmaktadır.  Bir  yönden  Rahman  oluşun  rahmeti  daha  etkindir,  çünkü  her  yaratılana  işler,  her  yaratıkta  izi  vardır.  Diğer   yönden,  Rahim  oluşun  rahmeti  daha  etkilidir,  çünkü  öbüründen  daha  çok  fiili  bir  bolluğu  kapsar  ve  vekil  kılınmak  suretiyle,  Allah’ın  kulları için  de  söz  konusudur.  Rahman’ın  niteliği  özeldir,  alanına  girenlerse  geneldir.  Rahim’in  ise  nitelediği  genel,  alanına  girense  özeldir.  Ve  işte  yüce  Allah,  böyle  kat  kat  olan  bir  rahmet  sıfatıyla   nitelenmiştir  ve  bunlar  insan  türünden  kötümserlik  hissini  silmeye  ve  onun  yerine  sonsuz  bir  iyimserlik  hissi  koymaya  yeterlidir.  Genel  biçimde  istenilen  iman  ve  kesin  inancın  özü  de  budur . Rahman  ve  Rahim  olan  Allah’ı  inkâr  eden  inançsız,  istediği  kadar  kötümser  olsun,  müminin  kötümserliğine  hiç  bir  sebep  yoktur.  ‘’ Gelecek,  Allah’a  karşı  sorumluluk  bilinci  taşıyan  kimselerindir. ‘’ Kasas  Suresi   83.  Ayet.

            Rahman,  Rahim  sıfatları  ve  Allah  ismiyle  oluşan  besmele  cümlesi,  açıktan  söylenmeyen  bir  fiilin  öznesine  bağlanarak,  tam  ve  detaylı  bir  sözün  düzgün  ve  etkili  bir  özeti  olmuş  olur.  Burada  düşünülen / söylenmeyen  fiilse,  besmeleyi  söyleyen  kimsenin  girişeceği  ‘’okurum,  yazarım,  yerim,  içerim,  kalkarım,  otururum ‘’ vb.  gibi  yapmaya  niyetlendiği  herhangi  bir  fiildir.  Herhangi  bir  kimseye  başlamak  üzere  olduğu  isteğini  kalbinde  gizleyerek  besmeleyi  söyler  ve  Allah’ın  ismini / Allah  ismini  yapacağı  işinin  başına  hemen  bitiştirir.  İşte  bu  genel  anlamı  sağlamak  için  cümlenin  temel  unsurları  olan  fiil  ile  özne  düşürülmüşlerdir.  Böyle  düşürmeler  dilimizde  de  çok  sık  kullanılmaktadır.  Mesela  misafiri  uğurlarken,  ‘’ Selametle,  güle  güle ‘’  deriz  ki  ‘’ gidiniz ‘’  fiilini  kalbimizde  gizleyerek,  bir  kelimeden  bile  tam  ve  düzgün  bir  cümle  yaparız  ve  muhatabımız  bunu  anlar.  İşte  besmele  de  buna   benzer.  Fakat  burada  düşürülmüş  olan  fiil,  besmelenin  sonunda  düşünülmelidir. ‘’ Oku  Rabbinin  ismi  ile ‘’  ayetinde  emir,  okumanın  aslına  yönelik  olduğu  için,  daha  önemli  görülen  ‘’ okumak ‘’  fiili  iken,  besmelede  daha  mühim  görülen  husus  Allah  isminin,  okumak  gibi  girişilecek  olan  fiilden  önce  getirilmesidir. İşte  Allah  isminin  öne  alınması,  ancak  Allah’ın  başarılı  kılabileceğini  göstermek  ve  ona  vurgu  yapmak  içindir.  Böyle  yaparak  ‘’ Ne  kendim,  ne  başkası,  hatıra  gelebilecek  hiç  bir  isim  ile  değil,  ancak  ve  ancak  Allah’ın  ismiyle  şu  işime  başlarım / başlıyorum. ‘’  demiş  oluruz.  Dolayısıyla  besmele  bu  şekilde,  bir  de  Allah’ın  birliği  ve  tekliği  anlamını  içermiştir.  ‘’ Allah’ın  ismiyledir  ki  başlarım,  okurum,  kalkarım,  giderim. ‘’  gibi  bir  takdir  yapılabilirse,  besmeledeki  tevhit  manası  anlaşılır.  En  doğru  şekli  de  ‘’ Rahman,  Rahim  Allah’ın  ismiyle ‘’  yahut  ‘’ Rahman,  Rahim  Allah  ismiyle ‘’ demek  olacaktır.  Bir  sakınca  bunda  Allah  zat  isminin  öne  geçirilmesine  riayet  edilmemiştir.  Bunu  Allah,  Rahman  Rahim  ismiyle,  şeklinde  söylemek,  dilimizde  hepsinden  akıcı  olacaktır. Veya  ‘’ Allah!  Rahman,  Rahim  Allah  -  Allah’ım! Rahman  Rahim  Allah’ım!  Seni  anarak  ……. başlıyorum.’’

            Muhammed  Abduh  diyor  ki:  ‘’ Bütün  toplumlarda  ve  Araplarda  bilindiği  üzere,  bir  kimse, bir  lider  veya  büyük  bir  kimse  adına  ve  kendisini  söz  konusu  etmeksizin  yalnız  onun  için  bir  iş  yapmak  istediği  zaman  ‘’ falanca  namına,  falanca  adına  ‘’  der  ve  o  zatın  ismini  söylerler  ki,  ‘’ O  ve  onun  emri  olmasaydı,  ben  bu  işi  yapamazdım. ‘’  demektir.  Bunun  en  açık  örneğini  normal  mahkemelerde  görürüz.  Hakimler  gerek  sözlü  hükümlerinin  ve  gerekse  yazılı  duyurularının  başında  falan  hükümdar,  filan  millet  adına,  yahut,  kanun  namına  ……derler.  İşte  bunun  gibi  bir  Müslüman  da  ‘’ Rahman,  Rahim  Allah  adına  şu  işe  başlıyorum ‘’ derken,  ‘’ Ben  bu  işi  kendim  için  değil,  Allah  adına,  onun  emriyle  ve  onun  için  yapıyorum.  ‘’  demiş  olur.

            Bir  işe  başlarken, ‘’ Falan  namına – adına ‘’ demek,  ‘’ Ben  bunu  ona  bağlı  olarak,  onun   yerine,  onu  temsilen,  onun  bir  aracısı  olarak  yapıyorum.  Bu  iş  gerçekte  benim  ve  başkasının  değil,  ancak  onundur. ‘’  anlamına  gelir.  Bu  da  ‘’vahdet-i  vücut /  varlığın  birliği,  Allah’tan  başka  ilah  olmadığının  idrak  ve  şuuruna  sahip  olmak  görüşüyle  ilgili  bir  ‘’Fena  fillâh /  Gerçek  kul ‘’  halidir  ki,  ancak  elçilik,  velilik  ve  vasilik,  hüküm  verme  ve  tasarruf  sahibi  olmak  gibi  özel  makamlarda  söz  konusu  olur.  Dolayısıyla  bu,  yalnız  surelerin  başında  bulunması  bakımından  besmelenin  bir  anlamı  olarak  gösterilebilirse  de,  dinin  genel  olan  ve  bireyin  kişisel  payını  yok  etmeye  değil,  diri  tutmaya    yönelik  faydalanma  ve  yararlar  elde  etme  makamlarına  uygulanmaz.  Mesela  yemeğe  başlarken  besmeleyi  söylemek  sünnetle  belirlenmiş  bir  emirdir.  Halbuki,  ‘’ Allah  adına  yemek  yiyorum ‘’  demek  hoş  değildir.  Bundan  sadece,  ‘’  Allah’ın  ihsan  ettiği  yemeği  yiyorum ‘’  manası  anlaşılabilseydi  doğru  ve  meşru  olurdu.  Fakat,  yedirmekte  değil  de  yemekte  Allah’ın  yerine  yapmak,  yani,  Allah’ın  namına  yiyorum,  demek,  anlamsız  ve  Allah’a  karşı  takınılması  gereken  terbiyeye  aykırı  bir  söz  olur.  Hatta,  ‘’ Allah  adına  ibadet  ediyorum ‘’  demek  de  doğru  değildir.  Çünkü  ibadet  Allah’a  olursa  da,  Allah  namına,  Allah’ın  yerine  değil,  kulun  kendi  vekâletini  kuvvetlendirmek  için,  kendi  adına  ve  doğrudan  yapılır.  Halbuki,  ‘’filanca  adına  istiyorum  ‘’  diyen  bir  vekilin,  bir  elçinin  veya  ‘’ filan  adına  hüküm  veriyorum ‘’  diyen  bir  hakimin  makamı  böyle  değildir.  Orada  kendi  kişiliğinden  sıyrılarak,  istekte  veya  hükümde  vahdet-i  vücut,  yani  o  varlıkta  tek  bir  varlık  gibi  olunduğu  ortaya  konulur. Mesela  o  hakim,  bağlı  olduğu  hükümet  başkanının  kişiliği  içinde  kendi  kişiliğini  yok  etmekle,  yetki  aldığı  kaynağın  asıl  olduğunu  ve  varlığının  onunkiyle  bir  olduğunu  açıklamış  bulunur.   Bu  da  başkasının  elçisi,  vasisi  olma,  hüküm  vermek  ve  birtakım  yetkiler  kullanmak  gibi  özel  makamların  birinde  bulunan  Müslümanın  söyleyeceği  besmeleye  uygun  düşebilirse  de,  besmelenin  söylenmesinin  meşru ve  uygun  olduğu  her  yere  uygulanması  mümkün  değildir.

            Biraz  daha  net  ve  anlaşılır  şekilde  özetlemeye  çalışacağım;

            ‘’ Allah,  mesajlarını  onlara  iletmek,  onları  arındırmak  ve  onlara  ilahi  kelamı  ve  hikmeti  öğretmek  için  içlerinden  kendileri  gibi  beşerden  bir  elçi  çıkararak  müminlere  lütufta  bulunmuştur.  Halbuki  daha  önce  apaçık  bir  sapıklık  içinde  bulunuyorlardı. ‘’  Al-i  İmran  Suresi  164.  Ayet.

            ‘’ Sınırsız  kudret  ve  nüfuzuyla  Allah  meleklerden  de,  insanlardan  da  elçiler  seçer.  Ama  yine  de  her  şeyi  gören,  her  şeyi  işiten  Allah’tır.  Bu  elçilerin  bildikleri  sınırlıyken,  O,  onların  gözleri  önünde  olanları  da,  onlardan  gizli   tutulanları  da  bütünüyle  bilmektedir.  Çünkü  her  şey,  tüm  olaylar  ve  olgular  başlangıç  ve  dönüp  gidilecek  yer  olarak  Allah’a  dönmektedir. ‘’  Hac  Suresi  75.76.  Ayetler.

            ‘’ İşte  sana  da  ey  Muhammed,  kendi  buyruğumuz  altında  hayat  veren  bir  mesaj  vahyettik.  Bu  mesaj  sana  gelmeden  önce,  sen  vahiy  nedir,  iman  nedir  bilmezdin.  Ama  şimdi  bu  mesajı  bir  ışık  yaptık  ki  onunla  kullarımızdan  dilediğimizi  doğru  yola  ulaştıralım. Şüphesiz  sen  de  insanları  onunla  doğru  yola  ulaştıracaksın.  Göklerde  ve  yerdeki  her  şeyin  maliki  olan  Allah’a  götüren  yola.  Gerçek  şu  ki,  her  şeyin  başı  ve  sonu  Allah’tadır. ‘’  Şura  Suresi  52.53.  Ayetler.

             ‘’ Düşün  yücelerden  inen  Allah’ın  mesajının  gözler  önüne  serdiğini!  Sizin  bu  arkadaşınız  ne  sapmış,  ne  de  aldatılmıştır  ve  ne  de  kendi  arzu  ve  heveslerine  göre  konuşmaktadır.  Bu  size  ilettiği,  kendisine  indirilen  ilahi  vahiyden  başka  bir  şey  değildir.’’  Necm  Suresi  1. ..4  Ayetler.

            ‘’Kullarıma,  acıyan,  esirgeyen  gerçek  bağışlayıcının  Ben  olduğumu  anlat.  En  can  yakıcı  azabın  da  Benim  azabım  olduğunu!’’  Hicr  Suresi  49.50.  Ayetler.

            Bu  yukarıdaki  ayetlerin  konumuzla  ilgisi  ne?  İşte  bana  göre  her  şey  besmelenin  esas  anlamında  yatmaktadır.  Besmelenin  üzerinde  yeterince  durulmamasının  yine  bana  göre  en  önemli  delillerinden  birini  göstereceğim.  Bu  kısacık  cümlenin  dilimize  ne  kadar  farklı  farklı  çevrildiğini,  surelerin  başlangıçlarına  nasıl  farklı  farklı  yazıldığını.

            Diyanet …………………………………………………….. Rahman  ve  Rahim  olan  Allah’ın  adıyla

            Yaşar  Nuri  Öztürk …………………………………….. Rahman  ve  Rahim  Allah’ın  adıyla

            Elmalılı  Hamdi  Yazır ………………………………….  Rahman,  Rahim  Allah’ın  adıyla

            Muhammed   Esed …………………………………….. Rahman,  Rahim   Allah  adına

            İşte  bütün  anlatmaya  çalıştığım  buydu.  Hz.  Peygamber  kendi  arzu  ve  heveslerine  göre  konuşmadı.  Allah,  mesajlarını  bizlere  iletmesi,  bizlere  bu  ilahi  kelamı  öğretmesi  için  Hz.  Peygamberimizi  seçti.  Peygamberiniz,  elçim,  Benim  adıma,  ‘’ Rahman,  Rahim  Allah  adına ‘’  konuşmaktadır  dedi  bize.  Yani  besmele  kelimelerini  Allah  adına  konuşmayan  biri  kullanamaz. 

            Buradan  çıkardığım  sonuç   hep  yapıldığı  gibi  besmeleyi   Arapça  okumamanın  gerektiğidir. Çoğunluk  zaten  anlamını  bilmiyor,  ama  bilen  de  bilmeyen  de  bana  göre  yanlış  kullanıyor. Tevrat’ta  On  Emir’de  ‘’ Allah’ın  Rabbin  adını  boş  yere  ağza  almayacaksın; çünkü  Rab  kendi  ismini  boş  yere  ağza  alanı  suçsuz  tutmayacaktır.  ‘’  deniliyor.  Acaba  Allah’ın  ismini  boş  yere  ağza  almak  ne  demek?  Benim  aklıma  böyle  şeyler  geliyor.  Yanlış  kullanılan  besmeleler,  anlamsız  bir  şekilde  Allah’ın  ismini  ve  özellikle  namaz  sonraları  Allah’ın  isminin  geçtiği  bazı  kelimeleri  defalarca  tekrar  etmek  gibi. Besmeleyi   Türkçe’ sine  çevirdiğimiz  zaman  isteyen  istediği  şekilde  söylesin,   ben  örneğin  Fatiha  Suresine  bazen ‘’ Rahman  ve  Rahim  olan  Yüce  Allah’ım ‘’  diyerek  başlıyorum , bazen  de  sadece  ‘’ Yüce  Allah’ım ‘’  diyorum . O  zaman  şimdi  Fatiha  Suresi ;

            Rahman,  Rahim  Allah  Adına

            Hamt,  âlemlerin  Rabbi  Allah’adır

            Rahman’dır,  Rahim’dir  O

            Din  gününün  Malik’i,  sultanıdır  O

            Yalnız  sana  ibadet  ederiz  ve  yalnız  senden  yardım  dileriz

            Dosdoğru  giden  yola  ilet  bizi

             Kendilerine  nimet  verdiklerinin,  üzerlerine  gazap  dökülmemişlerin,  karanlığa,  şaşkınlığa  saplanmamışların  yoluna.

            ‘’ Rabbimiz!  Sadece  sana  ederiz  kulluğu,  ibadeti  ve  sadece  senden  dileriz  yardımı,  iyiliği.’’ Rabbimiz  bize  söz  hakkı  veriyor  ve  biz  de  vicdanımızla  konuşarak  söze  başlayıp  bu  sözleşmeyi  yapıyoruz. Böylece  de  Allah’a  ait  oluşumuzu  anlaşmaya  bağlıyoruz. ‘’ Senden  dileriz  yardımı,  iyiliği  Ya  Rab! ‘’  derken,  bizim  de  kısmi  bir  irademizin  ve  bir  şeyi  yapıp  gerçekleştirme  hak  ve  yetkimizin  olduğunu  anlıyoruz.  ‘’ Yalnız  sana  ibadet  ederiz  ve  yalnız  senden  yardım  dileriz.  Dosdoğru  giden  yola  ilet  bizi.  Kendilerine  nimet  verdiklerinin,  üzerlerine  gazap  dökülmemişlerin,  karanlık  ve  şaşkınlığa  saplanmamışların  yoluna.’’  İşte  ezeli  ve  ebedi  bütün  hayat  denklemi  bunun  içindedir.  Basit  birkaç  cümle  gibi  görünen  Fatiha,  yaratıcının,  yaratılışın,  yaratılanın  bütün  sırlarını  toplayan  evrensel  bir  kanundur.  Sadece  Allah’a  kulluk  edip  yardımı  da  sadece  O’ndan  talep  etme  hususundaki  sözleşmeyi  sırtlamış  olan  Müslümanlara  ‘’ Allah,  sizleri  yeryüzüne  varis  kıldı.  ‘’  Fatır  Suresi  39.  Ayet,  ve  ‘’  Yeryüzüne  dürüst  ve  erdemli  kullarım  varis  olacaktır. ‘’  Enbiya  Suresi  105.  Ayet,  buyurulmuştur.

            ‘’ Hamt  Allah’adır.’’  Hamt,  isteyerek  yapılan  bir  iyiliğe  veya  onun  kaynağı  olan  bir  güzel  davranışa  ve  sahibine  karşı,  içten  gelerek,  saygı  ifade  eden  güzel  bir  karşılıkta  bulunmaktır.  Şükür  ve  teşekkür,  isteyerek  yapılmış  bir  iyilik  ve  ihsana  karşı  dille  veya  başka  şekillerde  uygun  mukabelede  bulunmaktır.  Hamt,  yalnızca  Allah’a  mahsustur,  çünkü  başkalarına  ait  olan  iyilik  ve  güzellikler,  gerçek  manasıyla  onların  isteklerine  bağlı  değildir.  İnsanların   kendi  isteklerine  bağlı  iyilik  ve  güzelliklerde  Allah’ın  da  iradesi  vardır.  Onların  irade  ve  isteklerine  bağlı  olmayan  iyilik,  güzellik  ve  hizmetler  ise  doğrudan  yaratıcının,  fıtrat  ve  özellikleri  takdir  edip  yaratarak  insanlara  bahşeden  kudretin  eseridir.  Dolayısıyla  bu  manada  hamdın  tamamı  Allah’a  mahsustur,  O’na  aittir.  Hamt,  kısmen  methetmek  ve  kısmen  de  teşekkür  ile  birleşen  güzel  ve  ciddi  bir  sözdür.  Övgü,  hayat  aktivitesi  ve  seçme  gücü  olana da  olmayana  da  yapılır.  Örneğin ;  güzel  bir  mücevher  ve  güzel  bir  at  methedilebilir,  fakat  bunlara  hamt  edilmez.  Hamdın  ifade  ettiği  övgü  ve  yüceltme,  bunları  bağışlayan  irade  sahibi  zata  yapılır  ve  hatta  o  zatın  iyiliğine,  ilmine  yapılır.  Bu  iyiliğin,  hamt  edip  övene  ulaşmış  bir  iyilik  olması  şart  değildir.  Ama  şükür  için  bu  da  şarttır.  Zira  şükür,  kişiye  ulaşmış  bir  nimete,  söz,  fiil,  kalp  ile,  o  nimeti  lütfedene  saygı  ile  karşılıkta  bulunmaktadır.  Sadece  fiil  veya  kalp  ile  yapılan  şükür,  ne  övgüdür,  ne  de  hamt.  Fakat  dil  ile  sözlü  olarak  yapıldığı  zaman,  hem  hamt  hem  de  övgü  olur  ve  böyle  bir  hamt  da  şükrün  başıdır.  Bu  nedenle  hamt,  övgüden   genel  olarak  daha  özeldir,  şükürden  de  bir  yönden  daha  genel,  bir  yönden  ise  daha  özeldir.  Her  hamt  övgüdür,  fakat  her  övgü  hamt  değildir.  Hamt,  bir  ümidin  sevinci  ile  veya  şükür  gibi,  gerçekleşmiş  bir  nimetlenişin  zevk  ve  mutluluğu  ile  yapılır.  Hamt, ‘’ verdi,  verecektir ‘’  gibi,  geçmiş  ile  gelecek  arasında  dönüp  dolaşan  bir  coşku  halinden;  şükür  ise  ‘’ işte  verdi ‘’  gibi  kesinleşmiş  bir  geçmişin  gerçekleşme  zevkinden  kaynaklanan   bir  mutluluk  ilanıdır.  Şükür,  gerçekleşmiş  bir   geçmişin  saygıyla  anılması  olduğu  için  daha  zordur,  yapanlar  da  daha  azdır.  Çünkü  varlığın  akışı  hep  geçmişten  geleceğe  yönelik  olduğu  için,  insanlar  yaradılışça   geleceğe  eğilimlidirler.  Ama  belleği  çürük,  boyunları  hareketsiz,  gözleri  sadece  ileriye  dikilmiş  olan  hayat  yolcularının,  şeytanın  baskınından  korunmak  için  kurtuluş  garantileri  yoktur.  Fakat,  gaflet  içinde  bulunan  insanlık   dünyasında  bu  durum  pek  çok  görülmektedir.

            Yağcılık  düşüncesiyle,  aslı  olmayan  bir  ümit  uğruna  insanları  sürekli  öven  pek  çok  insan  görüle gelmiştir   ki,  bunlar,  amaçlarına  ulaştıkları  ilk  andan  itibaren  birer  nankör  kesilmişlerdir.  İnsanlar  üzerinde  hayalin  etki  ve  egemenliği,  gerçekten  daha  çoktur,  fakat  bu  doğru  değildir. Asıl  egemenlik  hayalin  değil,  gerçeğin  egemenliğidir.  Ama  hayal  olunan  gerçeğe  ulaşmanın  öyle  şaşırtıcı  bir  kendinden  geçiş  hali  vardır  ki,  bunda  ‘’ gerçek ‘’  kendinden  başka  her  şeyi  siliverir  ve   gerçeğin  kendisine  eremeyenler  ona  katlanamazlar  ve  bunun  için  insanlık  ona, kendisinden  çok,  karşısında  gördüğü  zaman  değer  verir.  Bu  nedenle  bilinçli  bir  hakikat  adamı  olmak,  son  derece  zor  ve  olgun  bir  Müslüman  olmak  da,  aynı  şekilde  çok  güçtür.  Şükür,  gerçek  düşkünü  kimselerin  göstergesi  olduğundan  ‘’ Kullarım  arasında  bile   hakkıyla  şükredenler  çok  azdır!’’  Sebe  Suresi  13.  Ayet,  buyurulmuştur. 

            Bununla  birlikte  hamt  da,  saygı  gösterme  ve  değer  verme  anlamı  daha  çoktur.  Çünkü,  bunda  meydana  gelmiş  olan  lütuf,  hamt  ediciye  ulaşmamış  olduğu  için,  bir  taraftan  daha  fazla  hakka  dönük  ve  menfaat  beklentisi  olmayan  bir  saygı  alametidir.  Diğer  yandan,  kendisi  hakkında,  henüz  kendisine  ulaşmamış  olan  nimeti,  ulaşmış  gibi  kabul  ettiren  bir  takdir  payı  bulunmaktadır.  Bir  de  şükrün  kısımlarından  olan  kalbin  eyleminin  gizli  bir  şey  olması,  şükrün  çeşitlerinin  en  mükemmelinin,  dil  ile   yapılan  hamt  olmasını  gerektirir.  Bu  şartlarda,  dil  ile   yapılan  güzel  zikirler,  hürmet  bildiren  sözler,  özel  saygı  ifade  eden  sözler  hep  hamt’ dır.  Hamt  kelimesi  de,  bütün  bu  saygı  uyandıran,  bildiren  sözlerin  en  sonunda  varıp  dayandığı  anlama  uygun  düştüğünden,  ‘’ hamt  olsun’’  denildiği  zaman  bütün  bu  saygılara  layık  olan  bir  güzellik  veya  iyilik  çerçevesinde,  bir  mutluluk  sevinci  ve  bahtiyarlık  duygusu  ilan  edilmiş  olur  ki,  bu  bir   taraftan  o  güzellik  ve  iyiliğin  özgür  irade  sahibini  övmek,  diğer  taraftan  da  hakkıyla  o  mutlulukla  övünmek  anlamlarını  dile  getirir.  Nimeti  dile  getirmek  kendi  kendine  övünmeden  ileri  gelen  bir  gururlanma  değil,  nimet  bilmezliği  gideren  büyük  bir  erdemdir.  Daha  doğrusu,  hamt,  herkesin  ermek  istediği,  fakat  çok  az  kimselerin  ulaşabildiği  en  yüksek  bir  olgunluk  zirvesidir.  Çünkü  insan  olmak  açısından  bakıldığında,  bütün  mutluluklar  iki  kelime  ile  özetlenebilir:  Nimetlenmek  ve  başkasına  nimetler  vermek.  Nimetlenme  konumunda  bulunanlar  ancak  nimetlendikleri  şeyleri  hissedip  değerini  bildikleri  zaman  hamt  ederler.  Çünkü  mutluluk,  nimetlenmenin  kendisinde  ve  bunun  miktarında  değil,  niteliğinde,  yani  nimetlenme  zevkinin  takdir   edilip  hissedilmesindedir.  Ve  zaten  nimetlenmenin  anlamı  da  budur.

            Başkasına  nimet  verme  makamında  bulunanların  mutluluğu  da  salt  nimet  vermede  değil,  verilen  nimetin  değerini  bilecek  ve  bunun  manevi  zevkiyle  mutluluk  duyacak  layık  bir  yere  ulaştırmasında  ve  ulaştığını  da  apaçık  deliliyle  seyrediştedir.  Bu  delil  ise,  hamt  edenin  hamdıdır.  Bunda,  o  nimeti  ulaştırış  ve  ulaşmasını  gözlemlemekteki  zevk  de,  ‘’ kendisine  hamt  edilenin  mutluluğunu  oluşturur.  Ve  biz  biliriz  ki,  nimet  verme  makamı,  nimetlenme  makamının  üstündedir.  Bu  nedenle  ‘’hamt  edilme  makamı ‘’  mertebelerin  en  mükemmeli  ve  amaçların  da  en  yücesidir.  O  halde  bu  makamın  sağladığı mutluluk  da  en  büyük  mutluluktur.  Bu  mutluluğun  sağladığı  coşku  da,  öncelikle,  bir  hamt  ile  neticelenmeyi  gerektirir.  ‘’ Hamt  edilmeye  layık  olana  hamt  ediş ‘’  demek  olan  bu  hamt  ise,  nimetler  vermenin  artırılmasına  ve  dolayısıyla  ‘’ hamt  ediş  ve  övülüş ‘’  durumunun  çoğalmasına  sebep  olur.  ‘’ Bana  şükrederseniz  muhakkak  ki  size  kat  kat  fazla  veririm ‘’  İbrahim  Suresi  7.  Ayet,  buyurulması  bundandır.

            Alem,  maddi  ve  manevi,  görülen  ve  görülemeyen,  dünyada   ve  ahirette  Yüce  Allah’ın  yarattığı  her  şeydir.  Alemlerin  Rabbi  denildiği  zaman,  Yüce  Allah’ın  ezel  ve  ebed’de   tam  ve  eksiksiz  malik  olduğunun  anlaşılması  gerekirse  de,  bir  yandan  ilahi  rahmetin  engin  genişliği,   diğer  yandan  da  insanlığın  gafil  olması  sebebiyle,  içinde  bulundukları  bu  zaman  diliminde,  ödül  ve  ceza  verme  gününde  bile  bir  tür  hakim  ve  malik  olabilecekleri  düşüncesinin  az  ya  da  çok  akla  gelebileceği  ihtimalini  bütünüyle  ortadan  kaldırmak  için  ‘’ O,  din  gününün  malikidir ‘’  buyurulmuştur.  Ve  burada  biraz  uyarma,  biraz  korkutma  yapılmıştır.

            Dinin  şartı  akıl  ve  seçebilme  gücüdür.  Bunlar  dinin  şartı,  dindarlık  duygusunun  da  temel  esasıdır.  Akıl  bulunmayınca,  dinle  ilgili  şeyler  ve  sorumlu  tutmak  bulunmayacağı  gibi,  seçebilme  gücü  bulunmadıkça  da,  dinin  yönlendirmesi  ve  etkisi,  bir  başka  ifadeyle  dindarlık  duygusu  bulunmaz.  Bundan  dolayıdır  ki,  dinde,  bilme  konusundan  başka  bir  de  isteme,  irade  etme  konusu  vardır.  Gerçekte,  bilgili  ve  akıl  sahibi  olmak,  dindar  olmak  için  yeterli  değildir.  Dindar  olmak  için,  dini  hem  bilmek  ve  hem  de  istemek,  sevmek  gerekir.  Bu  nedenle,  ilim  ile  irade  ve  akıl  ile  seçebilme  gücü,  dindarlık  hissi  ve  dini  benimsemenin  temel  direğidirler.  Dindarlık  hissine  sahip  olma,  insanın  niteliğidir  ve  psikolojik  bir  kavramdır. Din,  ilahi  bir  kurum  iken,  dindarlık  duygusuna  sahip  olmak  bir  insan  çabasını  ifade  eder.

            Dinin  yararı  bizzat  iyi  olan  amellerdir.  Yani,   sahibinin  kendi  düşüncesine  ve  kendi  bakış  açısına  göre  değil,  bizzat  işin  özünde  ve  hak  ölçüsünde  iyi  olduğu  için  yararlı  olan  iş  ve  davranışlardır.  Bu  nedenle  asıl  dindarlık,  iyiyi,  Hak  nazarında  iyi  olduğu  için  seçip  yapmaktır.  İyi  ise,  gerçekte,  genel  olsun,  hususi  olsun,  başkasına  şimdi  veya  gelecekte  faydalı  olandır. ‘’ İyiliği,  gerçekten  iyi  olduğu  için  yapmak ‘’  demenin,  onu  ‘’ Allah  adına  yapmak ‘’  demek  olduğu  gayet  açıktır.  Çünkü,  ‘’ şu  iş  gerçekten  bir  iyiliktir ‘’  demek,  sadece  sana,  bana  göre  değil,  bizzat  kendi  içinde  Yüce  Allah  nazarında  iyiliktir,  demenin  bir  başka  biçimidir.  Ve  Yüce  Allah’ın  katında  iyilik  olan  her  işin  de  bir  ödülünün,  karşılığının  bulunduğu  kesindir.  Ve  bunun  en  büyüğü  de  Allah’ın  hoşnutluğudur.  Çünkü  Yüce  Allah,  her  iyiliğin,  her  mükâfatın  ve  her  nimetin  kaynağı  ve  güvencesidir.  Hakkın  hoşnutluğuna  ulaşmanın  en  büyük  aracı  da  Hakka  razı  olmaktır.  Ve  Hakka  razı  olmayan,  iyiliği,  sadece  iyilik  olduğu  için  sevip  yapamaz;  kendisine  dönük,  şimdiden  gözlediği  bir  çıkar  arar.  Gerçi  iyiliğin  her  halükarda  karşılıksız  olması  şart  değildir  ve  zaten  Hak  katında  da,  yok  olan  ve  boşa  giden  hiç  bir  iyilik  yoktur.  Fakat  bir  iyiliğin  hemen  şimdi,  böyle  bir  çıkar  endişesiyle  yapılması,  Hakka  faydalı  olmak  için  değil,  Haktan  yararlanmak  için  yapılan  ve  bu  nedenle  karşılığını  Yüce  Allah’tan  peşin  isteyen  bir  takastır.  Bu  ise,  iyiliği,  bizzat  iyilik  olduğu  için  yapmak  ve  Hak  ile  bir  alışveriş  yapmak  değildir.  Karşılığını  Haktan  isteyerek  iyilik  yapmak  ise,  her  durumda  Hak  ile  bir  alışveriş  yapmak  ve  gerçek  ile  iyiliği  tanıyarak  yapmaktır.  Bu  da  iyiliği,  gerçekten  iyilik  olduğu  için  yapmak  demektir.  Çünkü  iyilik,  özü  bakımından  ve  gerçekten  böyledir.  Fakat  karşılığını  sadece  ahirette  umarak  iyilik  yapmak,  daha  yüksek bir  olgunluk  mertebesidir.  Demek  oluyor  ki,  Hakkı  tanımayan  ve  Hakka  yüksek  bir  saygı  beslemeyenlerin,  iyiliği  hakkıyla  tanımak  ve  onu,  gerçekten  iyilik  olduğu  için  yapmak  olasılıkları  yoktur.  İyiliği  sevmenin  ilk  şartı  da,  Hakkı  sevmektir;  samimiyet  ve  içtenliğin  ilk  koşulu  da,  Hakka  yüksek  bir  saygı  göstermektir.

            İşte  bunun  içindir  ki,  hak  dinin  gerçek,  ayırt  edici  özelliği,  Allah  tarafından  konulmuş  bir  yasa  olmasıdır.  Çünkü,  insanlar  tarafından  konulan  ve  uydurulan  diğer  şeyler,  Yüce  Allah’ın  zatına   ait  değildir  ve  şahsi  bir  takım  amaçlara  bağlıdırlar.  Bu  ise  iyiliğe  değil,  şirk  ve  kavgaya  sürükler  ve  iyi  niyetle  iyiliğe  yöneltme  amacını  hiç  içermez.  Çünkü  şahsi  menfaat  lekesi  hissedilen  her  hangi  bir  yönlendirmede,  insanın  seçebilme  gücü  derhal  bulanır  ve  bozulur.  Ve  zaten  şahsi  amaçlar,  iyiliğin  bile  iyilik  olarak  algılanmasına  engeldir.  Fakat  bir  dinin  Allah  tarafından  konulduğu  nasıl  anlaşılır? Bu  nokta  dinin  en  önemli  meselesini  oluşturur.  Şüphesiz,  Allah  tarafından  konulmuş  din,  bizzat  Allah’ın  ilim,  irade  ve  rızasını  gösteren  deliller  ile  anlaşılır  ki,  bunların  en  kuvvetlisi  Kur’an  gibi  Allah’ın  hitabı  olan  kitaptır.  Kalp  ile  akıl  bu  hitabı,  düşünüp  delillendirerek  anlar  ve  kabul  eder.  Bu  noktada  bazı  filozoflar,  vicdani  sezişi,  sezgiyi  yeterli  görmüşlerdir.  Fakat,  genel  anlamda  vicdani  sezgi,  oldukça  kişisel  bir  araçtır.  Ve  alemde,  her  kişinin  kendine  özgü  bir  vicdanı,  sezgisi,  sezişi  vardır.  Ve  o  halde,  fertler  sayısınca  da  din  var  demektir.  Oysa  ki  gerçek  tek  olduğu  gibi  Hak  din  de  tektir.  O  halde,  dinin  Allah  tarafından  konulduğu,  her  şeyden  önce,  insan  ruhuna  bütün  varlığıyla  uygun  apaçık  bir  ilim  ile  ortaya  çıkmalıdır  ki,  bu  gerçeğin,  bizzat  Hakkın  koyması  ve  hitabı  olduğu  kendi  kendine  ortaya  çıksın  da,  neticede  akıllar  deneylere  ve  delillere  tutunma  yoluyla,  kalpler  de  manevi  seziş  ve  açılımla  bundan  feyz  ve  bereket  alsınlar.  İşte  bu  zorunlu  ilme,  din  dilinde  vahiy  denir.  Şu  bilinmelidir  ki,  Allah  tarafından  ortaya  koyma  ile  insan  tarafından  koyma  arasındaki  en  önemli  fark,  konulan  o  şeyin  ortaya  çıkışında  insan  iradesinin  etkin  olup  olmamasıyla  ilgilidir.  Yoksa  ilahi  konuluşun  hemen,  insanlığın  dış  görünüşünde  ortaya  çıkması  şart  değildir.  Ve  gerçekte,  insan  ruhunda  ortaya  çıkan  şeylerin  önemli  bir  kısmı,  insan  tarafından  konulmuş  şeyler  değildir.  Bu   nedenle  Hak  dini  oluşturan  hitap  ve  ilahi  kanun  Allah’ın  iradesini  gösteren  bir  zorunlulukla  var  olur  da  apaçık  bir  vahiy  ile  ortaya  çıkar.  Ve  sonra  zorunlu  ilim  ve  veriler,  bir  taraftan  deneysel  ve  tarihi  belgelemeler,  diğer  taraftan  akli  deliller  ve  kalbi  sezişler  ile  çalışma  vasıtasıyla  gelişir.  Ve  vahyin  daima  vicdanda  bir  örneği  ve  benzeri,  akılda  da  delili  vardır.

            Hak  din  başlangıçta  peygamberlik  denilen  bir  ilahi  konuluş  ile  var  olur  ve  bu  tecelli   insanda  ortaya  çıkar.  Böylece  gerçek  din  insanlığın  koyduğu  bir  şey  olmaz.  Burada  bilgiler  uydurulmaz,  alınır  ve  bunun  için  ilimde,  insanın  iç  alemi  ile  dış  alemi  arasında  bir  gerçeklik  bağı  bulunur  ki,  bu  ilahi  bir  yasadır.  Ruhun  kendi  seçimlerini  de  karıştırarak  ürettiği  fikirlerde  ise  bazen  ilim  bulunur,  bazen  bulunmaz;  bu  da  insanın  koyduğu,  uydurduğu  bir  şey  olur.  Şu  halde  din,  Allah’ın  koyduğu  bir  şeydir.  Gerçeğin  bu  şekilde  onaylanması  da,  onun,  insan  arzu  ve  iradesinden  soyutlanarak  düşünülmesine  bağlıdır.  Özellikle  din  gibi,  doğrudan  doğruya  insanların  eylemleri  ve  durumları  ile  ilgili  ve  insanın  tercihte  bulunmasının  kaynağı  olan  davranış  yasalarında  bu  gereklilik  daha  kesindir.

            Hak  dinin  ayırt  edici  özelliği,  akıl  sahibi  varlıkları,  bizzat  kendilerinin  güzel  seçimleriyle  gerçek  iyiliklere  yöneltmektir.  Diğer  bir  ifadeyle,  hak  din  zorla  değil,  seve  seve  iyilik  yapan,  irade  sahibi  etkin  insanlar  yetiştiren  bir  eğitim  yasasıdır  ve  bütün  mutluluklar  da  o   iyiliğin  nedenidir.  Demek  ki,  dinin  iyiliğe  yönlendirişi  mecburiyete  ve  zorlamaya  dayanmıyor.  O  önce,  insanı  kendi  seçimiyle  davranmaya  teşvik  eder  ve  ona,  güzel  bir  seçimde  bulunmanın  ölçüsünü  verir.  Güzel  netice  ile  kötü  neticeyi  göstererek  dikkatini  uyandırır  ve  iyiliğe  yönelişi,  insanın  kendi  isteği  ile  yaptırmak  ister.  Bunun  için  dinde  zorlama  yoktur  denilir.  Çünkü  iyiliğe  zorlanıldığı  zaman,  o  iyiliğin  faali  zorlanan  değil,  onu  zorlayan  ve  emredendir.  Halbuki  din,  insanı  olgun,  iyiliği  isteyen  ve  iyiliği   yapan  özgür  bir  fail  haline  getirmek  içindir.  Bu  ise  sadece  dinin  kendisinde  değil,  insanın  doğruyu  seçebilmesinde,  onu  din  olarak  yaşamasında,  uygulamasında  ve  bunun  peşinden  Allah’ın  kendisini  başarılı  kılmasındadır. ‘’ Eğer  siz  Allah’a  yardım  ederseniz,  O  da  size yardım  eder    ve  adımlarınızı  sağlamlaştırır. ‘’  Muhammed  Suresi  7.  Ayet.  Bu  güzel  seçime  dindarlık  duygusuna  sahip  olmayanlar,  ya  diğerlerinin  zorlamasıyla  iyiliğe  sürüklenen  ve  kendi  iradesine  sahip  olamayarak,  onların  uygulama  aracı  olan  ve  zorlanan  bir  fail  olarak  kalır  veya  kötülük  ve  bozgunculuk  nedeni  olur   gider.  Bu  nedenle  şunu  ayırt  etmek  gerekir  ki, dinin  yönlendirmesi  başka  şeydir,  dine  yönlendirme  yine  başka  bir  şeydir.  İlim  gibi,  dinin  de  yönlendirmesi   zorlamayla  değildir.  Çünkü,  akli  gereklilik,  fiili  gerekliliğin  nedeni  değildir.  Fiili  gerekliliğin  nedeni,  irade  ve  kuvvettir.  Fakat  Hak  dine  yönlendirme,  bizzat  evrensel  bir  iyiliktir.  Sonuç  olarak  din,  iman  ve  amel  konusu  olarak,  akıl  ve  seçebilme  gücüne  sunulacak  Hak  ve  iyilik  kanunlarının  genel  toplamıdır.  Dindarlık  duygusu  da,  bu  kanunların  genel  ve  yerinde  seçimlerle  uygulanmasıdır. 

            Hamt,  Allah’a  mahsustur.  Çünkü  Allah  buna  hem  zatı,  hem  de  sıfatları  bakımından  layıktır.  Zat  olarak  layıktır,  çünkü  ‘’ Alemleri  Rabbidir. ‘’  ve  çünkü  ‘’ Rahman’dır ‘’  ve  çünkü  ‘’Rahim’dir ‘’  ve  çünkü  ‘’  Din  gününün  maliki’ dir.’’  Saygı  göstermenin  her  türlü  şekil  ve  sebeplerini  kapsayan  bu  haber  ve  haber  verileni  vurgulama  ve  kanıtlamadan  sonra  da,  aynı  önerme  ve  deliller  bir  isteğe  ve  yükümlülüğe  de  işarettir.  Sanki  Yüce  Allah  şöyle  buyuruyor :  ‘’Ey  insanlar!  Ey  akıl  sahibi  varlıklar!  Salt  güzellik  ve  mutlak  kemale  saygı  gösterenlerden   iseniz,  Ben  Allah’ım,  her  kemal  ve  mükemmellik  benimdir.  Eğer  güç  ve  iyiliğe  saygı  gösterenlerden  iseniz,  Ben  Alemlerin  Rabbiyim.  Ve  eğer  geleceği  umarak  saygı  gösterenlerden  iseniz,  Ben  Rahman  ve  Rahim  olanım  ve  eğer  korku  ve  ürperiş  ile  saygı  gösterenlerden  iseniz,  Ben  din  gününün  Malikiyim.  Bu  nedenle,  saygı  gösterme  gerekçelerinin  tamamını  kendinde  bulunduran  bir  gerçek  Tanrıyım! ‘’  Bunu  duyan  akıl  sahibi  muhataplar  da,  ‘’ Acaba  Yüce  Allah’a  nasıl  ve  ne  şekilde  hamt  edelim ? ‘’  diye  elbette  kendi  kendilerine  soracaklardır.  İşte  buna  cevap  olarak,  ‘’ yalnız  sana  ederiz  kulluğu,  ibadeti  ve  yalnız  senden  dileriz  yardımı ,  iyiliği,  Ya  Rab! ‘’  buyurulmuştur.  Böyle  deyiniz  anlamını  ifade  ettiği  halde,  deyiniz  emrini  açıkça  zikretmeye  gerek  bırakmamıştır.  (  İşte  Fatiha  Suresinin  kilit  noktalarından  biri )

            Peki,  ibadet  nedir?

            Din  dilinde  ibadet,  niyete  bağlı  olarak,  yapılmasında  sevap  olan  ve  Yüce  Allah’a  yakınlık  ifade  eden  özel  bir  itaattir,  sadakat’ tır.  İtaat,  niyete  bağlı  olsun  olmasın  ve  kimin  için  yapıldığı  bilinsin  bilinmesin,  yapılması  sevap  olan  bir  fiili  yapmaktır.  Allah’a  yakınlık,  niyete  bağlı  olmasa  bile,  yapılması  sevap  olan  fiili,  kime  yapıldığını  bilerek,  yani  yakınlaşmak  istediği   zatı  tanıyarak  yapmaktır.  Dolayısıyla  her  ibadet,  Allah’a  bir  yakınlık  ve  her  yakınlık  da  bir  itaattir.  Fakat  her  itaat Allah’a  yakınlık  olmaz  ve  her  yakınlık  da  ibadet  olmaz.  İbadet,  insanın  ruh  ve  beden,  iç  ve  dış  olarak,  bütün  varlığıyla  yalnız  Allah’a  yapılan,  bilinçli  bir  itaat  ve  yakınlaşmadır.  Her  şeyden  önce  bunda  niyet  şarttır.  Niyet  ise,  yapılacak  fiilin  meydana  getirilmesinde  ancak  Allah’a  itaati  ve  yakınlaşmayı  istemek  demek  olan  sonradan  yaratılma  bir  istektir. Bu  niyetle  beraber  Allah  katında  itaat  sayılacak  bir  işin  ortaya  konulması  gerekir  ki,  yapılan  şey  ibadet  olsun.  Yoksa  yalnız  istemek,  arzu  etmek  gibi  insanın  içinde  kalan  düşünce  ve  değerlendirme,  itaat  ve  yakınlaşma  olsa  da,  ibadet  olmaz.  Bunun  içindir  ki,  ibadetlerin  başı  olan  imanda  sadece  kalbin  onaylaması  yeterli  olmaz  da,  bunun  hiç  olmazsa  dil  ile  açıklanarak,  dışarıya  çıkarılması  gerekir.  Bunun  gibi  niyet  etmeksizin  yalnız  dış   çerçevede  yapılan  fiiller  de,  ne  olursa  olsun,  ibadet  olmaz.  Niyetsiz  yatıp  kalkmak  namaz  değil,  niyetsiz  aç  durmak  oruç  değil,  niyetsiz  vermek  yardım  ve  zekât  değil,  niyetsiz  Kâbe’ye  seyahat  edip  dolaşmak  hac  değil.  Yani,  Allah’a  itaat  ve  yakınlaşma  amacıyla  yapılmayan  fiiller  ibadet  sayılmaz.  Görülüyor  ki  dilimizdeki  kullanımlarına  göre  ‘’ tapı - tapmak – tapınmak ‘’  kelimeleri  ibadetin  değil,  genel  anlamda  itaatin  manası  olabilecektir.  Hatta,  ‘’ tapmak  ve  tapınmak ‘’  kelimelerinden,  az  çok  ne  yaptığını  bilmemek  gibi  bir  bilinçsizlik  anlamı  anlarız  da,  bu  kelimeleri  ‘’ puta  tapmak,  haça  tapmak ‘’  gibi  yerlerde  kullanırız.  Bu  nedenle  sana  ibadet  ederiz  yerine  sana  tapınırız  demek  dilimizdeki  inceliği  kaybetmek  olur.  Kulluk  etmek,  bilinç  bakımından,  tapmak  kelimesinden  daha  iyidir.  Bu  da  boyun  eğme  anlamını  içerir.  Boyun  eğmeyi  açığa  vurmak,  bunun  daha  kuvvetlisi  olarak  boyun  eğip  gönülden  bağlanışın,  saygı  ve  hürmet  edişin  en  son  derecesidir.

            Hz.  Peygamberin  vefatı  üzerine  bütün  ashap-ı  kiram  çok  etkilenip  üzülmüş  ve  adeta  şaşırmış  idiler.  Hz.  Ömer  bile  ‘’ Peygamber  vefat  etmedi  ve  etmez;  her  kim  öyle  derse  boynunu  vururum ‘’  demeye  kadar  varmıştı.  Fakat  Hz.  Ebubekir:  ‘’ Muhammed  de  ancak  bir  peygamberdir;  ondan  önce  de  peygamberler  gelip  geçti.  Şimdi  o  ölür  veya  öldürülürse,  siz  de  topuklarınız  üzerinde  gerisin  geri  dönüverecek  misiniz? ‘’ Al-i  İmran  Suresi  144.  Ayeti  okuyup,  ‘’Ey  müminler,  eğer  Muhammed’e  ibadet  ediyorsanız,  işte  o  vefat  etti  ve  eğer  onu  gönderen  Yüce  Allah’a  ibadet  ediyorsanız,   O  sonsuz  diri  olup  ölmez  olandır’’  anlamındaki  söylevini  verince,  ashap-ı  kiram  kendilerini  toplamışlardı.  Bu  gerçek  her  zaman  aynı  gerçek  ve  bu  kanun  her  zaman  geçerli  olan  bir  kanundur. 

            Gönüller  ölümlü  şeylere  bağlandığı  zaman,  çoğunlukla  ümit  kaynağı  ile  korku  kaynağını  başka  başka  görür  ve  o  zaman  bakarsanız,  bir  tarafta  gönül  alıcı  ve  çelici  sevgi  mabutları,  bir  tarafta  da  korku  mabutları  dizilmiştir.  İkisinin  arasında  kalan  zavallı  kalp  ise,  ikisine  de  kendini  sevdirip  korkusunu  savuşturmak,  ümit  ettiğine  ermek  için  ne  ürperişlerle  kıvranır,  akıl  dışı  ne  boyun  eğişler,  ne  saygılar  göstererek  çırpınır,  tapınır  ve  onun  düşüncesine  göre,  bu  bir  ibadet  olur.  Fakat  ne  fayda  ki  onun  gözünde  ümidi  veren  başkadır,  korkuyu  veren  başkadır.  Böyle  olunca  da  bütün  çabalar  boşa  gider  ve  anlamsız  olur.  Ümit  ve  korku  aynı  kaynaktan  gelen  birer  etki  olarak  duyulmalıdır  ki,  birinin  yerine  diğerini  geçirmek  mümkün  olsun.  Tek  bir  Rab,  ayrı  ayrı  Rablardan  hayırlıdır.  Ölümlü  şeylerde  bu  birlik,  er  geç  ayrılıp  dağılmaya  mahkûmdur  ve  gerçekte  bir  tek  Rab,  benimle  bilincimi,  bilincimle  dış  dünyamı  kontrol  edip  denetleyen  Yüce  Allah’tır  ve  ben  Allah’a,  Allah’ın  kanununa  ibadet  etmeliyim.  Tam  anlamıyla  ibadet,  insanın  tam  çaresizliği  ile  Allah’ın  sonsuz  kudretinin,  insanın  eksiksiz  boyun  eğişi  ile  Allah’ın  eksiksiz  bir  büyüklüğünün,  korkular  içinde  titreyen  arzular  ile  beklentileri  gerçekleştiren  Allah’ın  bir  karşılaşma  şeklidir.  Çaresizliğini  duymayan  büyüklük  taslayıcılar,  hiçbir  korku  yokmuş  gibi  görünen  gafil  iyimserler,  hiç  bir  ümit  beslemeyen  ümitsiz  kötümserler  bu  şereften  mahrumdurlar. 

            İnsanlar  maddi  ve  manevi  hayatlarını  düzenlerken  doğrunun  yanında  yanlış  da  yapmışlar; hatalı,  çıkmaz,  saptırıcı  yollara  da  yönelmişlerdir.  Sapmanın  ve  yanılmanın  sebeplerinden  biri  insanın  kendini  yeterli  sanması,  bilgi  ve  güç  almak  için  Allah’a  yönelmeyi  reddetmesidir.  ‘’Gerçek  şu  ki  insan  fütursuzca  azar,  ne  zaman  kendini  yeterli  görse.  Oysa,  herkes  eninde  sonunda  Rabbine  dönecektir.’’  Alak  Suresi  6.7.8.  Ayetler.  ‘’ Bize  doğru  yolu  göster ‘’ duası  aynı  zamanda  Rabbin,  kullarına  bir  uyarısıdır.  Eğer  insan  kendi  kendine  yeterli  olsaydı,  doğru  yolu  görmesi  ve  bulması  için  bir  başkasına  ihtiyacı  olmazdı.  Yaratıcı  bu  talimatı  verdiğine  göre  kula  düşen,  ilahi  uyarıya  kulak  vermek,  insani  bilgi  ve  kabiliyetlerini  bu  doğru  yolda  kullanarak  her  adımını  doğru  atması  için  Allah  tarafından  sağlanan  imkânları  gerektiği  gibi  kullanmaktır. 

            Ya  Rab!  Biz  başkasının  değil,  yalnız  senin  Rab ’lığını  onaylarız,  ancak  sana  boyun  eğeriz.  Sadece  sana  sunarız  boyun  eğişimizi  ve  ancak  sana  itaat  ederek  sükûnet,  rahatlık  ve  iç  huzuru  buluruz.  Çünkü  bütün  korku  ve  ümidimizin,  her  şeyden  önce  de,  en  sonunda  da  yöneleceği  makam,  yalnız  Senin  makamındır.  Sen  korku  vermezsen  korku  yok,  Sen  ümit  vermezsen  ümit  yok.  Ruh  senin  malın,  beden  senin  malın.  Bütün  varlık  senin  malın;  bize  verdiğin  duygular,  eğilimler,  hayaller,  düşünceler  ve  istemler  ile  vicdan  gerçeği  de  senin  lütfun  ve  senin  merhametin.  Bu  ise  bütün  iç  huzurunu,  sana  övgü  ve  teşekkür  ile  bağlılık  sunmak  için,  ancak  senin  emrine  vermede  buluyor.

            Alemde  ben  Allah’tan  başkasına  hürriyetimi  veremem  ve  ancak  O’na  ve  O’nun  emrine  boyun  eğerim.  İtaati  sever,  başkaldırıdan  nefret  ederim.  İyiliğe  koşar,  kötülükten  uzaklaşırım,  hayrın  başını  da  Hakta  bilirim.  Allah’ın  emrine  uymayan,  Yüce  Allah  hesabına  yapılmayan  hiç  bir  şeye,  ölürüm  de  baş  eğmem.  Çünkü  ben  yoktum,  o  beni var  etti  ve  olgunlaştırıp  bana  hürriyet  verdi.  Bu  can,  bu  vicdan  ve  bu  hürriyet  bende  O’nun  bir  emanetidir.  Bunu  yapan,  isterse  sonsuz  kereler  yapabilir.  Bu  nedenle  O’nun  yolunda  her  şeyi   feda  ederim.  Dilediği  zaman  canımı  da  feda  ederim,  istediği  zaman  yıkıp,  istediği  zaman  yapabileceği  dünyaları  da  feda  ederim.  Bu  uğurda  acılara  katlanır,  iyinin  yanında  haksızlıklara  göğüs  gererim,  eğer  katlanamaz,  göğüs  geremezsem  ölürüm;  O’nun  emri  zaten  öleceğim.  Böyle  bir  iman,  böyle  bir  bağlılık  ile  ölürüm.  Başlangıcım  Hak,  sonum  Hak  olur;  Haktan  gelir,  Hakka  giderim.  İşte  ben  Hakkın  böyle  bir  kuluyum,  kendime  kalırsam  bir  hiçim,  O’na  bağlılığımla  ise  her  şeyim  diyebilmek  ve  bunda  dürüst   olmak,  ne  kadar  büyüklüktür  ve  insan  için  bundan  daha  büyük  bir  güç,  bir  yücelik  nasıl  düşünülebilir?

            ‘’ Yalnız  senden  dileriz  yardımı,  iyiliği  Ya  Rab!’’  ayetinden  şunu  anlıyoruz  ki,  bize  bir  isteme  yetkisi  verilmiştir.  Bu  şekilde  bizde,  birisi  isteğimize  bağlı  olarak,  diğeri  de  isteğimize bağlı  olmayarak  iki  fiil  meydana  gelir.  Ve  her  ikisi  de  bizden  meydana  geldiği  ve  bize  bağlı  olduğu  için  bizim  fiilimiz  sayılır  ve  bize  isnat  edilir.  Teneffüs  eden  biz,  uyuyan,  ölen  biz  olduğumuz  gibi,  yiyip – içen,  oturup – kalkan,  şunu  bunu  hareket  ettiren  veya  hareketsiz  kılan  da  biz  oluruz.  Ve  bunlardan  bizim  isteğimizle  olanların  yakın  sebebi  biziz.  Fakat  bütün  sebebi  ve  tam  nedeni  biz  değiliz,  çünkü  biz  bunda  zorunlu  yardıma  muhtacız.  Mesela  elimiz  ile  irademiz  arasındaki  doğru  ilişki  kurulmamış  olsaydı,  istediğimiz  zaman  elimizi  oynatamayacaktık.  Nitekim  bazı  organlarımızı  öyle  oynatamıyoruz.  O  halde,  fiillerimizde  asıl  yaratıcı  biz  değiliz;  yaratma  yalnız  yakın  sebebe  değil,  sebeplerin  tamamı   ile  eksiksiz  bir  nedene  nispet  edilir.  Yaratıcı  etkinlik , yaratan,  var  eden  Allah’ındır.  İsteğimize  bağlı  fiillerimiz,  isteyen  bir  fail  ile,  yaratıcı  arasındaki  bağın  toplamını  ifade  eder.

            ‘’ Hiç  bir  insan  için  olacak  şey  değildir  ki,  Allah,  vahiyle  veya  perde  arkasından  konuşması  dışında  ona  bir  söz  söylesin.’’  Şura  suresi  51.  Ayet.  ‘’ O  emin  ruh  ile,  mutlak  güvenilirlik   derecesinde  var  olan  vahiy  inmiştir  senin  kalbine.’’  Şuara  Suresi  193.194.  Ayetler.  Bu  bize  şöyle  bir  hatırlatma  da  yapmış  oluyor;  ‘’ İlahi  söz  olmasa  idi,  sizin  konuşma  hakkınız  olamazdı.  Siz  konuşuyorsanız,  şüphe  etmeyiniz  ki  söyleme  ve  dileğinizi  karşıya  iletme  güç  ve  sıfatını  yaratıcınızdan  ve  O’nun  yardımından  alıyorsunuz.  Anlayınız  ki,  sizin  kendiniz   gibi,  sözünüzün  de  kaynağı  Yüce  Allah’tır.  Siz  mana  ve  maksadınızı  başkalarına  ulaştırıp  anlatırken,  Yüce  Allah’ı  bu  kudretten  yoksun  sanmayınız.  Bu  nedenle  Yüce  Allah’ın  indirdiği  o  ezeli  sözünü  bütün  toplumsal  vicdanınızla  dinleyip,  anlamaya  ve  uygulamaya  çalışınız.’’

            Allah  ile  kulları  arasında,  karşılıklı  şartları  bulunan  bir  anlaşmanın  yapılmasının  ne  büyük  bir  Rahman’i  ahlak  olduğunu  iyice  düşünmek  gerekir.  Rab  olması  bakımından ,  üzerimizdeki  haklarını  görev  olarak  bize  sadece  emir  ve  teklif  ediverecek  yerde,  varlığı  bakımından  hiç  bir  hakkı  olmayan  bizlere  de  mal  ve  haklar  tanıyarak,  bizim  haklarımızı  da  Rahmet  sorumluluğuna  alıyor.  İbadet  ve  kulluk  onun  hakları,  bizimse  görevimiz.  Buna  karşılık  dünyada  istemek  ve  yardım;  ahirette  ödül  ve  cezalandırılma  bizim  hakkımız,  O’nunsa,  Rahmet  ve  Hikmetinin  gerekleri  oluyor. 

            Allah  ile  kulları  arasındaki  akit,  ibadet  ederiz,  yardım  isteriz  diye  çoğul  şahıs  kipiyle  yapılıyor.  Müfessirler,  ‘’  Burada,  cemaatle  yapılan  ibadetin  daha  faziletli  olduğuna  bir  işaret  vardır  diyorlar.  Fakat  cemaatle  ibadetin  faziletini  iyice  düşünmeliyiz.  Cemaat  ile  ibadet  etmek  için  cemaatin  gerçekten  cemaat  olması  gerekir.  Cemaat  kuru  bir  kalabalık  demek  değil,  tek  bir  ruh  ile  hareket  edebilen  bütünleşmiş  düzenli  bir  topluluk  demektir.  Bu  nedenle  cemaatin  oluşması,  toplumsal  bir  ruh  ve  anlaşmaya  bağlıdır.  Toplumsal  ruh  önce  bireyde  oluşur,  bireyin  vicdanına  ne  zaman  kardeşlik  hissi  girer  ve  onu  kibirden,  darlıktan,  bencillikten  çıkararak  genişletirse,  o  vicdan,  genişliğinin  alanı  oranında  bir  cemaate  aday  olur.  Vicdan  darlığı  ise  bilgisizlik  ve  kibir  ile  birlikte  bulunur.  Kibirli  bir  vicdan  yalnız  kendisini  sever  ve  yalnız  kendisi  için  korkar.  Ümidi  kendisine,  korkusu  yine  kendisinedir.  Ona  göre  fayda,  ancak  onun  faydasıdır,  zarar  da  ancak  onun  zararıdır.  Bir  vicdanda  bu  sevgi  ve  korku  yükselip  de  bir  diğer  insanı  da  kendisi  gibi,  kendisine  eşit  bir  kıymette  görmeye  ve  onun  menfaatinden  kendisininmiş   gibi  memnuniyet,  zararından  da  kendisininmiş  gibi  üzüntü  duymaya  başlarsa,  o  vicdanda  toplumsal  ruh  oluşmaya  başlamış  olur  ki,  insan  kelimesinin  asıl  anlamlarından  olan  ‘’ karşılıklı  olarak  birbirine  alışma ‘’  nın  kaynağı  da  budur.  Böyle  bir  duygu  birleştiricidir,  kardeşliğin  kaynağıdır.  Bu  duygu  yaşandıkça,  birleştirici  güç  kuvvetlenir,  kibir  duygusu  eksilir  ve  toplumsallık  ve  uygarlık  da  o  ölçüde  genişler  ve  kuvvetlenir.  Vicdanında  bir  birliktelik  ruhu  kurulmuş  olan  birey,  gücü  ve  kuvveti  oranında,  toplumsal  yapının  oluşmasına  kaynak  oluşturur.  Toplumda  genişleme  var  da  vicdanda  kuvvet  yoksa,  o  cemiyet  idare  edilemez,  dağılmaya  ve  küçülmeye  mahkûm  olur.  Vicdanda  kuvvet  var,  fakat  toplumda  genişleme  yoksa,  o  cemiyet  büyüyemez,  sonuçta  daha  büyük  bir  toplum  tarafından  yutulur.

            Acaba  insan  ruhunda,  sevgi  ve  korkunun  bütün  sınırlarını  içine  alan  en  kuşatıcı  ve  en  kuvvetli  toplumsal  etken  ne  olabilir.  Karşıtı,  benzeri  ve  ortağı  olabileceği  düşünülebilen  hiç  bir  şey,  bu  kapsayıcı  güce  sahip  olamaz.  Benzeri  ve  ortağı  bulunmayan  da  sadece  Allah’tır.  Çünkü  karşıtı  özü  gereği  batıl  ve  imkânsız  olan  varlık  sadece  Allah’tır. Ve  bunun  için  de  bütün  övgüler  Allah’a  mahsustur. Bunu  duyan  ve  kuvvetle  yaşayan  vicdanlar,  evrensel  bir  toplumun  üyelerinden  olmaya  aday  bir  toplumsal  ruha  sahiptirler.  Ve  ancak  bu  toplum,  kardeşlik  hissinin  en  son  sınırlarına  ulaşır  ve  daha  üstünü  düşünülemeyecek  bir  toplumsal  yapı  oluşturulabilir  ve en  büyük  hoşnutluğa  onunla  erilir. 

            Bir  Müslüman  iyice  düşünmelidir  ki  ‘’ Ancak  sana  ibadet  ederiz ‘’  dediği  zaman,  kimleri  temsil  ediyor?  Ve  ‘’ ancak  senden  yardım  dileriz ‘’  dediği  zaman  kimlere  vekâlet  ediyor ?  Bu  sözünde  hangi  topluluğun  kendisine  eşlik  etmesiyle  doğru  söylemiş  olacaksa,  en  azından  onları  düşünerek  bunu  söylemelidir.  Yalnız  sana  ibadet  ederiz  diyen  bir  kimse  hem  Allah’tan  başka  Tanrı  yoktur’ da  birliği,  hem  de  ‘’Allah’ım  senden  başka  tapılacak  varlık  olmadığına  tanıklık  eder  ve  buna  göre  davranmaya  söz  veririz.’’  diyenlerin  birliğini  temsil  eden  bir  söz  vermiş  olur.

            Kur’an  dilinde,  bu  gibi  topluca  olan  sesleniş  ve  söz  verişlerin  iki  anlamı  vardır.  Birisi,  toplumu  bireye,  bireyi  topluma  katarak,  her  ferde  eşit  düzeyde  hak  ve  görevler  dağıtmaktır,  ki  bunda,  bireysel  onur  ortadan  kaldırılmaksızın,  sonuçta  tam  anlamıyla  cemaat  ruhu  gerçekleşir.  Diğeri  de  bireyin  anlamını  ortadan  kaldırıp  ve  yalnızca  toplumsal  onur  ve  şerefe  değer  vererek,  ferdin  görevini,  toplumsal  alana  yönlendirmektir.  Bundan  da,  Kur’an’ın  diğer  surelerinde  görüldüğü  gibi,  bireyin  anlam  ve  değeri  ortadan  kaldırılmaksızın,  ‘’ her  birimiz  böyle  yaparız’’  diye  farz ettiğimiz    manası  anlaşılmaktadır.  Bundan  dolayı,  cemaatle  ‘’ Tanıklık  ederiz  ki,  senden  başka  Tanrı  yoktur.’’  şeklinde  adeta  Allah’ı  görürcesine  yüz yüze  söylenen  tevhit  ile;  bireylerin  ‘’Tanıklık  ederim  ki,  senden  başka  Tanrı  yoktur’’  tevhitlerinin  toplamı   meydana  gelecektir.  Ve  bu  mertebe,  tevhidin  en  mükemmel  mertebesidir.  Bu  şekilde,  İslam’da,  hem  ferdin  ve  hem  de  toplumun  vicdani  tevhidi  vardır.  ‘’ Tanıklık  ederiz  ki  ey  Allah’ımız,  senden  başka  Tanrı  yoktur ‘’  tevhidini  gerçekleştiren  en  mükemmel  vicdana  sahip  olacaktır.  İşte,  ‘’ Sadece  sana  ederiz  kulluğu,  ibadeti  ve  sadece  senden  dileriz  yardımı,  iyiliği,  Ya  Rab! ‘’  ayeti,  böyle  açıklamaları  içeren  katıksız  bir  tevhittir  ve  bunda,  şirk  türlerinin  hepsini  ortadan  kaldıran  bir  ret  cevabı  vardır.  Razi,  burada  şu  özeti  yapmıştır:

            ‘’ Müşrikler  bölük  bölüktürler.  Çünkü  Yüce  Allah’a  karşı  öne  sürüp  taptıkları  ortak,  ya  cisim  ya  da  cisimden  başka  bir  şey  olacaktır.  Cisim  olan  ortak,  ya  yeryüzündeki  cisimlerdendir  ya  da  gökteki  cisimlerdendir.  Yeryüzündeki  cisimlerden  Allah’a  ortak  tanrı  edinenler,  ya  yalın  cismi  ya  da  bileşik  cismi  tanrı  edinmişlerdir.  Bileşik  cisim,  üç  şeyden  biridir:  Ya  madenlerden  veya  bitkilerden,  ya  da  canlılardan  ve  bu  bağlamda  özellikle  insanlardandır.  Maden  olan  cisimlerden  ortak  edinenler  taşlardan,  metallerden  putlara  taparlar;  hayvandan  ortak  edinenler, öküz,  buzağı  gibi  bir  hayvana  taparlar;  insanlardan  ortak  edinenler  de  bir  Firavunu,  bir  Nemrudu  yüce  efendileri  ve  ilahları  olarak  kabul  ederler.  Yahut  yaşayan  veya  ölmüş  azizleri,  velileri,  peygamberleri  ortak  koşarlar.  Yalın  cisimlerden  ortak  edinenler,  mesela  ateşe  tapan  Mecusiler  gibidir.  Gökteki  cisimlerden  ortak  edinenler  de,  güneş,  ay  ve  yıldızlara  tapan  ve  mutluluk  ve  mutsuzluğu  onlardan  bilenler  gibi.  Cisim  olmayan  şeylerden  Allah’a  ortak  koşanlara gelince  bunlar  da  kısım  kısımdır.  Bir  kısmı,  evrenin  yöneticisini  ‘’ nur ‘’  ve  ‘’ zulmet ‘’  diye  ikiye  ayıranlardır.  Bir  kısmı  ruhlara  birtakım  resimler  ve  heykeller  yaparak  onlara  tapanlardır.  Diğer  bir  kısmı  biraz  daha  ileri  giderek  aleme  iki  ilah  tanımış,  biri  pek  hayırlı,  biri  pek kötü,  yani  biri  hayrın  kaynağı,  biri  de  şerrin  kaynağı  olmak  üzere,  iki  tanrının  var  olduğunu  iddia  etmişlerdir  ki  bunlara  göre  alem  biri  Allah,  biri  İblis  ya  da  Şeytan  adıyla  sayılan  iki  yönetici  tarafından  yönetilip  idare  edilmektedir.  Alemdeki  bütün  hayırları  Allah’tan,  bütün  kötülükleri  de  şeytandan  bilmektedirler. ‘’ 

            ‘’ Sadece  sana  ederiz  kulluğu,  ibadeti  ve  sadece  senden  dileriz  yardımı,  iyiliği,  Ya  Rab!’’ diyerek  Yüce  Allah’la  bir  anlaşma  ve  sözleşme  yapıldıktan  sonra,  hükümlerin  uygulamasına  girişebilmek  için  de  ‘’ Dosdoğru  giden  yola  ilet  bizi,  kendilerine  nimet  verdiklerinin,  üzerlerine  gazap  dökülmemişlerin,  karanlık  ve  şaşkınlığa  saplanmamışların  yoluna ‘’   duasına  başlanıyor.  Bu  istek  ve  dua,  yardım  istemeni  en  önemli  ve  en  kapsayıcı  bir  şekli  ve  açıklanışıdır.  Yardım  istemeye  nereden  ve  ne  şekilde  başlayacağımıza  cevap  olarak  bu  dua  öğretilmiştir.

            Hidayet,  arzu  edilene  ulaştıracak  şeye,  güzel  ve  hoş  bir  şekilde  yol  göstermektir  ki,  yolu  sadece  göstermek  veya  yola  götürmek,  hatta  sonuna  kadar  götürmek  şekillerinden  biriyle  gerçekleşebilir. Birincisine  amaca  götürmeyen  kılavuzlama  veya  İrşat,  (  Çünkü  hem  mümin  hem  de  kâfire  yöneliktir )  ikinciye  amaca  ulaştıran  kılavuzlama  veya  Tevfik,  yani  başarılı  kılma  denir.  Hidayet  terimi,  hayırlı,  iyi  olan  şeye  ulaşma  isteği  için  kullanılır.  ‘’ Allah  kime  yol  gösterirse  doğru  yolu  bulan  odur  ve  kimi  de  sapıklık  içinde  bırakırsa,  artık  onun  için  doğru  yolu  gösteren  bir  dost,  bir  koruyucu  bulamazsınız.’’ Kehf  Suresi  17.  Ayet.  Hırsıza,  zalime  yol  göstermeye  hidayet  denilmez.  ‘’ Allah  şöyle  buyuracaktır: ‘ Toplayın  bütün  o  zalimleri,  kendileri  gibi  olanlarla  ve  bütün  o  Allah’tan  başka  taptıkları  ile  birlikte  ve  hepsini  yakıcı  ateşin  yoluna  sürün.’’  Saffat  Suresi  22.23.  ayetlerde  olduğu  gibi.  Demek  ki  hidayet,  istenilen  her  şeye,  ne  olursa  olsun  yol  göstermek  değil,  irşat  gibi,  amacı  hayır  olan,  özünde  dostluk,  yumuşaklık  ve  incelik  bulunan  bir  rehberliktir.  Hidayet,  ruhi  veya  maddi  kuvvet  vermektir.  İnsanın  işlerini  yerine  getirmesine  araç  olan,  görünen  ve  görünmeyen  duyu  organlarını,  akıl  ve  irade  gücünü  ihsan  edip  devam  ettirmektir.  Hidayet,  hak  ile  batılı,  gerçek  ile  gerçek  olmayanı,  iyi  olma  hali  ile  kötülüğü  birbirinden  ayırt  ettiren  delilleri  ortaya  koyup  göstermektir.  ‘’ Semud  kavmine  gelince;  onlara  doğru  yolu  gösterdik,  ama  onlar  körlüğü  doğru  yola  tercih  ettiler. ‘’  Fussilet  Suresi  17.  Ayet.  ‘’ Ona  kötülüğün  ve  iyiliğin  iki  yolunu  da  göstermedik  mi? ‘’  Beled  Suresi  10.  Ayet.  Hidayet,  peygamberler  göndermek  ve  kitaplar  da  göndermektir. ’’ Ve  onları  buyruklarımız  doğrultusunda  başkalarına  yol  gösteren  önderler  yaptık.’’  Enbiya  Suresi  73.  Ayet.  ‘’ Gerçek  şu  ki,  bu  Kur’an  o  dosdoğru  yolu  göstermekte,  dürüst  ve   erdemli  davranışlar  ortaya  koyan  müminlere,  ödüllerinin  çok   büyük  olacağını  müjdelemektedir.’’  İsra  Suresi  9.  Ayet.  ‘Vahiy  veya  ilham  veya  aynen   gerçekleşen  rüyalar  gibi,  alışılmadık  yollarla  kalplere  sırları  açıvermek  ve  her şeyi,  gerçekte  olduğu  gibi  göstermek  ki,  bu  hidayet  peygamberlere  verilir.  Bununla  beraber,  herkeste,  çok  az  da  olsa,  bu  tür  hidayetten  bir  pay  yok  değildir.  Kur’an’da  hidayet  kelimesi  kullanıldığı  zaman,  neyin  kastedilebileceğini,  o  kelimelerin  bulunduğu  duruma  göre  anlamak  gerekir.  Gerçek  şu  ki,  ‘’ yalnızca  sana  kulluk  ederiz ‘’  diyenlerde  bizzat  hidayetin  kendisi  vardır.  Dolayısıyla  bu,  hidayet  üzere  devam  etmeyi  ve  hidayetin  mertebesinin  artırılmasını  isteme  anlamındadır. 

            Kendisine  hak  yol  denilmesi  uygun  ve  layık  olan  her  yol,  gerçekten  istenilen  dosdoğru  yola  dahil  midir,  değil  midir?  Bunun  dikkatle  düşünülmesi  gerekir.  Önce  ‘’senden  yardım  isteriz’’  derken  ilk  hedefimiz  ilahi  yardım  oluyor  ve  ayetin  ifade  ediliş  şekli,  bize  önce,  Allah’ın  yardımlarının  en  önemli  ve  önde  gelenini  istememizi  öğretiyor.  Bundan  da  ‘’ genel  olarak  ilahi  yardımı  gösteren  apaçık  bir  yola  iletilme ‘’  isteğinin,  isteklerin  en  önemlisi  ve  en  önde  geleni  olduğu;  bu  yola  iletip  ulaştırmanın  da,  yardımların  en  önemlisi  ve  en  önde  geleni  olduğu   anlaşılıyor.  Peki,  dosdoğru  yolun  bütün  özellikleri  bir  Hak  yardımı  olması  ise,  bu  yardımların  en  önde  geleni  ve  en  önemlisi  hangisidir?  İkinci  olarak,  hidayet  kelimesi, iyilik  anlamına  yorumlanır.  Ve  acaba  genel  anlamıyla,  hak  yol  içinde  kötü  olanlar  yok  mudur ?  Vardır,  çünkü  olmasaydı,  kötülüğe  yol  bulunamaz,  hiç  bir  şey  yapılamazdı.  Her  ne  kadar,  her  hak  yol,  özü  bakımından  hayrın  kendisi  olup,  onun  esas  konuluşu  da  ilahi  rahmetin  bir  tecellisini  göstermekte  ise  de,  ne  var  ki,  alemde  yaratıkların  özelliğine  oranla,  faydalı  ve  zararlı,  hayırlı  ve  şer  olan  hiç  bir  amaç  düşünülmez  ki,  onun  bir  de  hak  yolu  bulunmasın.  Bunların  her  birisi  içinde  Hakkın  bir  yasası,  bir  kanunu  vardır.  Ona  uyan  doğru  amacına  gider.  Hatta  denilebilir  ki,    bunların  hepsi  de  Yüce  Allah’a  götürür,  fakat  birisi  rızasına  götürür.  Bu  nedenle  hak  yol,  Yüce  Allah’ın  rızasına  götüren  yol  diye  anlaşılmalıdır.  Allah,  alemlerin  Rabbi  olduğundan,  alemlerin  hepsinde  onun  kanunları  geçerlidir.  Bunlara  ‘’ Hakkın  kanunları ‘’ ve  ‘’ İlahi  yasa – Sünnetullah ‘’  demek  elbette  daha  doğrudur.  Allah  tarafından  konulan  dışında,  hak  yasa  dışında,  din  aramak  yanlıştır.  İnsanlar  tarafından  konulan  kanunlar  ise,  ne  ilim,  ne  de  din  olabilir.  Bunlar  ilim  bakımından  batıl,  din  bakımından  da  kötülük  oluştururlar.  Bunun  için  insana  düşen,  gerek  ilimde  ve  gerek  dinde  kanun  koymak  değil,  Hakkın  kanunlarını  arayıp  bulmak  ve  ortaya  koyup  açıklamaktır.  Çünkü  Hakkın  kanunlarının  gizli  olanları  da  vardır.  Dosdoğru  yol  ise,  açık  manasını  da  içerdiğinden,  ilahi  yardım  ile  hiç  ilgisi  bulunmayan  eğri  büğrü  yolların  hepsinden  sakındırdığı  gibi,  hidayet  de  iyilik  manasına  yorumlanacağından,  doğrudan  kötülüğe  götürme  konusunda  hak  ve  gerçek  olan  kanunlardan  da  sakınılmış  oluyor.  Fakat  bu  son  sakınmada,  olumlu  bir  yan  ve  özellik  aramak  gerekir.  Çünkü  kötülükten  sakındırmak  için,  onu  tanımak  ve  tanıtmak  da  bir  hayırdır.  Yılanı  bilmeyen  ondan  nasıl  sakınır.  Bu  nedenle  hidayet  kelimesindeki  iyilik  ve  hayırlılık  anlamı,  ‘’ doğru  ve  hak   olan  yol ‘’  kavramından,  kötülük  kanunlarının  atılıp  çıkarılmasını  değil,  iyilik  kanunlarını  emreden  olarak  olumlu,  kötülük  kanunlarını  yasaklar  olarak  olumsuz  bir  durumla  sınırlamayı  gerektirecektir.  İşte,  ‘’ kendilerine  nimet  verdiklerinin,  üzerlerine  gazap  dökülmemişlerin,  karanlık  ve  şaşkınlığa  saplanmamışların  yoluna ‘’  ayetleri,  bu  olumsuz  ve  olumlu  durumları  ortaya  çıkarıyor.  Nimet,  aslında   insanın  lezzet  duyduğu  durum,  yani  güzel  haldir  ki,  mutluluk  payı  demektir.  Allah’ın  nimetleri  ise  sayılamaz.  ‘’ Size  kendisinden  isteyebileceğiniz    her  türlü  şeylerden  bazısını  veren  O’dur.  Öyle  ki  Allah’ın  nimetlerini  saymaya  kalkarsanız  sayamazsınız.’’  İbrahim  Suresi  34.  Ayet.  Nimetler  dünyevi  ve  uhrevi  olmak  üzere  iki  kaynakta  ele  alınabilir.  Dünyevi  nimetler  de  iki  kısımdır.  Direk  Allah  vergisi  olan  ya  manevi  ya  da  maddidir.  Ruhi  olanlar  insana  ruhun  üfürülmesi,  akıl  ve  zekâ  aydınlığının  verilmesi  ile,  bunlara  bağlı  olan  anlama,  düşünme,  konuşma  ve  aklı  selim  sahibi  olma  gibi  şeylerdir.  Maddi  olanlar,  bedeni  ve  bedenin  organları  ile,  bunlardaki  sinir,  kas  ve  besinleri   özümseme  kuvvetlerini  ve  diğer  maddi  kuvvetleri,  mevcut  durum  ve  yapıyı  meydana   getirip  tamamlama  gibi  şeylerdir.  İnsanın  kazanmasına,  çalışıp  elde  etmesine  bağlı  olanlar   da  nefsi,  ahlaki    kötülüklerden  arındırmak,  ilim  ve  marifet,  kendisini  güzel  ahlak  ve  seçkin  yeteneklerle  süslemek,  bedeni  yaratılışa  uygun  kıyafetler  ve  güzel  huylarla  bezemek,  makam,  mevki  ve  toplumsal  itibar,  mal  ve  servet  kazanmak  gibi  şeylerdir.  Ahiretteki  nimetler,  insanın  dünyada  meydana  gelmiş  aşırılık  ve  kusurlarını  affederek,  ilahi  hoşnutluğa  erdirmektir  ki,  bu  da  Allah  vergisi  olan  yahut  kulun  hak  ettiği  olarak,  ruhi  ve  cismani  diye  ikiye  ayrılır.  Bunların  hepsi,  hemen  şimdi  değerlendirildikleri  zaman  şüphesiz  birer  nimettirler.  Fakat  her  biri,  geleceğine  ve  sonrasına  göre  değerlendirilince,  başlangıçta  nimet  zannedilen  bir  çok  şeylerin,  gerçekte  nimet  olmayıp  bir  cezalandırılma  vesilesi  çıktığı  gibi,  aksine,  başlangıçta  acı  ve  sıkıntı  sebebi  görülen  bazı  belaların,  daha  sonra  büyük  nimet  ve  mutluluğa  sebep  olduğu  da  kesindir.  Ve  keyif  sürdükten  sonra  sıkıntılara  katlanma  ne  kadar  zor  ve  acı  ise,  cefadan  sonraki  keyif  sürme  de  o  kadar  tatlıdır.  Ciddi  ve  hakiki   olan  nimet  ve  mutluluk,  sonu  her  durumda   bela  ve  sıkıntılardan  uzak  olandır.  Bu  nedenle,  asıl istenecek  şey,  nimetin  başlangıcı  değil,  esenlik  içinde  sonuca  ulaştıran  nimetler  olması  gerekir.  İslam  kelimesinin  de  ilham  ettiği  bu  değer  ‘’ ne  o  öfkene  uğramışların,  ne  de  sapkınların  yoluna  değil ‘’  nitelemesi  ile  ifade  ediliyor.  Nimet  ve  nimet  vermek  ilahi  öfke  ve  sapıklıktan  kurtulmuş  olma  manasıyla  sınırlanmış  ahiretteki  nimetler  ve  ona  araç  olan,  sırf  Allah  vergisi  olan,  insan  kazancı  olan,  ruhani  ve  maddi  dünyevi  nimetler  demektir.  Bunların  başlıcaları  da  yaşama  hakkı,  özgürlük  hakkı,  din  ve  vicdan  hürriyeti,  güzel  ahlak,  toplumsal  sulh  ve  düzen,  faydalı  ilim,  iyi  ameldir.  İslam’ın  dilinde  hürriyet,  bireyin  haklarına  malik  olması  diye  tanımlanır.  Bunun  karşıtı,  bireyin  haklarına,  kendisinin  değil,  başkasının  malik  olması  demek  olan  esaret  ve köleliktir.  Hukukun  aslı,  Allah  tarafından  belirlenmiştir.  Bu  nedenle,  herhangi  bir  fert,  Allah’ın  belirlemesi olan  hukuku,  kendi  rızası  olmaksızın,  insan  tarafından  belirlenen  diğer  bir  hukukla  değiştirmeye,  bozmaya  veya  kendisince  tasarrufta   bulunmaya  mahkûm   olabiliyorsa,  o  artık  yalnız  Allah’ın  kulu  değildir.  Ve  onda  bir  parça  kölelik  vardır.  Ve  artık  onun  görev  ve  vazifeleri,  katıksız  Hakkın,  hakikatin  değil,  şunun  bunun  keyif  ve  istemine  bağlıdır.  Dolayısıyla,  Yüce  Allah’ın  yasalarını,  Sünnetullah’ı  tanımayan  kimsede,  hukukuna,  haklarına  sahip  olma  manasında,  hürriyet  hakkının  bulunduğunu  düşünmek  bir  çelişki  olduğu  gibi,  Yüce  Allah’tan  başkasına  kul  olanlarda  da  hürriyetin  var  olduğunu  farz  etmek  imkânsızdır.  Ve  bunun  için,  hürriyetin  biricik yolu,  yalnız  Allah’a  kulluktadır.  Doğru  yolun  başlangıç  noktası  bu  kulluktur  ve  ilk  dünyevi  amacı  da,  en  büyük  nimet  olan  bu  hürriyet  hakkıdır.  Allah  tarafından  bağışlanan  nimetlerin  başı  yaşam,   kazanılan  nimetlerin  başı  da  imandır.  Bunların  akış  noktası  da,  ilahi  yardım  ve  hidayettir.  İstenen  yol  da,  bu  yardımı  elde  etmenin  yolu  olan  dosdoğru  yoldur.  Ve  işte  Kur’an  nimeti,  bu  dosdoğru  yoldur. 

            ‘’ Kendilerine  nimetler  verdiğin  kimseler ‘’  ifadesi  için  iki  açıklama  mümkündür.  Birisi  genel  manada  ‘’ nimet  verme  fiilini  yaptığın ‘’  yani  ‘’ onları  mutlu  kıldığın ‘’  manası,  diğeri  de  ‘’kendilerine  o  şeyi  nimet  olarak  verdin ‘’  manasıdır.  Yani  ‘’ sen  onlara  sana  itaat  ve  ibadet  etmeyi  nimet  olarak  verdin /  sen  onlara  o  dosdoğru  yolu  nimet  olarak  verdin. ‘’  Ve  bunda  ‘’dosdoğru  yolu  nimet  olarak  vermenin,  her  şeyi  nimet  olarak  vermek ‘’  konumunda  olduğu  anlaşılır.  Bunda  dikkat  çekici  üç  nokta  vardır :  Birinci  olarak,  bizzat  dosdoğru  yolun  nimetlerin  en  önemlisi  ve  en  büyüğü  olduğu  anlaşılır.  İkinci  olarak  dosdoğru  yolu  nimet  olarak  vermenin,  en  önemli  yardım  olduğu  anlaşılır.  Üçüncü  olarak,  onlara  nispet  edilen  bu  yolun,  kendi  hazırladıkları  bir  şey  olmayıp,  onu  hazırlayıp  nimet  olarak  verenin  Allah  olduğu  ve  onların  yolu  olarak  nitelenmesinin  de,  bu  yolu  elde  edip  ona  girmeleri  bakımından  olduğu  anlaşılır.

            Yol  nimeti,  nimetlerin  en  büyüğüdür.  Çünkü,  herhangi  bir  nimetin  yoluna,  kanuna  sahip  olmak,  o  nimete  bir  kere  değil,  daima  sahip  olmayı  neticelendirir.  İlim  ve  fenlerin  önemi  de  bundandır.  Birisinden  on  liralık bir  yardım  istemekle,  daima  on  lira  getirecek  bir  yol  ve  bir vasıta  istemek  arasında  ne  kadar  çok  fark  vardır.  Yüce  Allah’tan  ‘’ Ya  Rab,  bana  yardım  et  de  filan  nimeti  ver ‘’  diye  dua  ve  yardım  talebinde  bulunmak  pek  küçük  bir  talep   olur.  Çünkü  bu  dua  kabul  olunduğunda,  o  nimetlerin  her  zaman  devam  ve  sürekliliği  sağlanmış  olmaz.  Fakat,  ‘’filan  nimetin  yolunu  bahşet  ve  o  yolda  daim  eyle.’’  Diye,  talep  ve  arayış  içinde  bulunacak  olursak,  bu  dua  kabul  olunursa,  o  nimet  bir  kere  değil,  sonuna  kadar  elde  edilmiş  olur.  Yolun  en  büyüğü  de,  ilahi  yardımın  geliş  yoludur.  Bunun  en  kısası  da   dosdoğru  olan  yoldur.  Bu  bulununca  nimetlerin  bütün  yolları  da  bulunmuş   olur.  ‘’ Nimetin  yolu  bulununca  da,  nimetlerin  hepsine  devamlı  şekilde  ulaşılır.  Ve  burada  önce  ‘’ Bize  nimet  ver ‘’  demeyip  de ‘’ dosdoğru  giden  yola  ilet  bizi ‘’  duasıyla  doğru  yolu  istemenin  öğretilmesi,  bu  manayı  kuvvetlendirir.

            Kendilerine  nimet  verilenler  olarak  görünenler  içinde,  gerçekten  ilahi  öfkeye  uğramış  veya  sapıklığın  mahkûmu  olan  nice  kimseler  de  bulunur.  Ve  dünyada  nimetler  içinde  yüzer  gibi  görünen  bir  çok  şahıs  ve  topluluk  buna  örnek  olarak  gösterilebilir.  Onların  yoluna  değil  de,  kendilerine  nimet  verilenlerin  yoluna  ilet  bizi  demek,  Allah’ın  öfkesinden  ve  sapıklıktan  kurtulmuş  olmak  demektir.  İslam  da  budur,  İslam’daki  takva  da  budur.

            Öfke,  nefsin  istenilmeyen  bir  şey  karşısında  intikam  isteğiyle  heyecanlanması,  dolmasıdır  ki,  hoşnutluk  halinin  zıttıdır.  Allah  için  kullanıldığı  zaman  ‘’ öfke / gazap ‘’  kelimesi,  psikolojik  tepkiler  gösterme  anlamından  soyutlanarak,  o  tepkilerin  sonucunu  ve  varacağı  hedefi  ifade  için  kullanılır  ve  ‘’ İntikam  alma  iradesi  veya  ceza  indirme ‘’  anlamı  kastedilir.  Bu  da  Rahim  Allah’ın  Rab’ lığının  bir  gereğidir.  Yani  öfke,  genel  anlamda  rahmetin  zıttı  değildir.  Mesela  zalime  öfkelenmek,  mazluma  rahmet  etmenin  bir  gereğidir.  Bazen  de  ilahi  bir  cezalandırılmaya  uğramak  gazaba  uğramış  olmak  değildir  ve  hele  gerçekte  bir  takım  gelecek  nimetlerin  öncüsü  ve  vasıtası  olan  acılar,  hiç  bir  zaman  cezalandırma  ve  öfke  değildir.  ‘’ Muhakkak  ki,  ölüm  tehlikesi  ve  açlıkla,  dünya  malının,  canın  ve  alın teri  ürünlerin  kaybı  ile  sizi  sınayacağız.  Ama  zorluklara  karşı  sabredenlere  iyi  haberler  müjdele. ‘’  Bakara  Suresi  155.  Ayet.  Çünkü  her  iş,  sonucuna  göre  değerlendirilir.

            Karanlık  ve  şaşkınlığa  sapmak,  doğru  yoldan  kasıtlı  veya  hata  yaparak  sapmaktır.  Doğru  yoldan  çıkıp  sapıtma,  bazen  gafil  olmaktan  ve  şaşkınlıktan  kaynaklanır.  Sonra  insan  kaybolmaya  ve  daha  sonra  tamamen  yok  olmaya  mahkûm  olur.  Bu  yüzden  doğru  yoldan  çıkmak,  gaflet,  şaşırmak  ve  yok  olmak  manalarında  da  kullanılır.  Din’ de  de  tam  manasıyla  ‘’ sapkınlık ‘’  demektir.  Nimet  ve  dosdoğru  olmanın  zıddı  olan  öfke  ve  sapıklık,  kitaplı  kitapsız,  müşrik  olan  olmayan  bütün  inkârcıların  yollarının  açık  şekilde  dışarıda  bırakılmış  olması  demektir.  ‘’ İmana  eriştikten  sonra  Allah’ı  inkâr  eden  kimseye  gelince – ki  bundan  kasıt  kalbi  imanla  dolu  olduğu  halde  baskı  altında  inkâr  etmiş  görünen  kimse  değil,  kalbini  bile  isteye  hakkın  inkârına  açan  kimsedir -  işte  böylelerinin  üzerine  Allah  katından  bir  hışım  çökecek  ve  onların  payına  çok  büyük  bir  azap  düşecektir. ‘’  Nahl  Suresi  106.  Ayet. ‘’ Hakikati  inkâr  etmeye  ve  başkalarını  Allah  yolundan  saptırmaya  şartlanmış  olanlar,  derin  bir  sapıklık  içindedirler.’’  Nisa  Suresi  167.  Ayet.  ‘’Böylece,  onlara  yoksulluk,  düşkünlük  damgası  vuruldu  ve  Allah’ın  gazabına  uğradılar. ‘’  Bakara  Suresi  61.  Ayet.  ‘’ De  ki: ‘ Ey  İncil’in  takipçileri!  İnançlarınızın  içerdiği  hakikatin  sınırlarını  ihlal  etmeyin  ve  daha  önce  kendileri  sapmış  olup,  birçoğunu  da  saptırmış  olan  ve  doğru  yoldan  sapmakta  devam  eden  bir  topluluğun  mesnetsiz  görüşlerine  uymayın.’’  Maide  Suresi  77.  Ayet. İslam  dini  ile  amel  edip  dindar  olmanın  başlangıcı,  önce  Allah’ı  tanımak  ve  O’na  ‘’ yalnızca  sana  kulluk  ederiz,  yalnızca  senden  yardım  dileriz ‘’  diye,  mükemmel  bir  tevhit  ile  ahit  ve  söz  vermek,  ondan  sonra  da  şaşmaz  bir  kararlılık  ve  içtenlikle  bu  söz  ve  anlaşmanın  gereklerini  yapmak  için,  hak  ve  görevlerin  bütün  sınırlarını  bildiren  ve  üzerinde  esenlikle  yürümesi  mümkün  olan  dosdoğru  yoluna  iletilme,  yani  ilim  bakımından  irşat  edilme,  amel  bakımından  muvaffak  kılınmayı  istemektir.  Demek  ki,  isteme  ve  yaşama  bizden,  din,  hidayet  Allah’tandır.  Bu  hidayet  iki  türdür.  Biri  ilmi  olan  yol  gösterme,  yolu  bildirme,  diğeri  fiili  olan  muvaffak  kılmadır.  Yüce  Kur’an  ilim  bakımından  aydınlatılma  isteğinin  cevabıdır.  Fiilen  muvaffak  kılınma  isteğinin  cevabı  da,  bu  doğruya  iletilmeyi  kabul  etmekle  ve  dinin  etraflıca  yaşanmasıyla  her  zaman  gerçekleşecektir.

            ‘’ Onlar,  gerçekten  de  Rablerine  yürekten  inanan  gençlerdi  ve  biz  de  kendilerini  doğru  yolda  derin  bir  bilinç  ve  duyarlıkla  güçlendirmiş,  onların  hidayetini  artırmıştık.  Kalplerini  de  pekiştirdik,  dayanıklı  kıldık.  Öyle  ki,  doğrulup  birbirlerine:  ‘ Rabbimiz  göklerin  ve  yerin  Rabbidir. ‘  demişlerdi. ‘  Biz  asla  O’ndan  başkasına  yalvarıp  yakarmayacağız.  Çünkü  böyle  bir  şey  yaparsak  çok  çirkin  bir  şey  dile  getirmiş  oluruz! ‘’    Kehf  Suresi  13.14.  Ayetler. 

            Allah’tan  başkasına  asla  yalvarıp  yakarmamanın  ne  demek  olduğunu  anlıyor  muyuz  acaba. Bence  anlamıyoruz,  çünkü  ne  Kur’an’ı  okuyoruz  ne  de  okuduklarımız  üzerine  düşünüyoruz.  Yüzlerce,  binlerce  defa  Fatiha’yı  okuyoruz  ama  Fatiha  Suresinin  önemini  anlayamıyoruz.  Kimse  demesin  ki  bize  anlatmadılar,  söylemediler.  Bana  da  kimse  söylemedi  ve  kimse  anlatmadı.  Ben  dedim  ki,  Yüce  Allah  sadece  Arapçayı  değil,  insanların  bütün  lisanlarını,  hatta,  hayvanların,  bitkilerin,  dağların,  göklerin  lisanlarını  da  biliyor.  Ben  hangi  lisanla  konuşursam  konuşayım  Allah  beni  anlayacak,  hatta  dilimle  söylemeyi  beceremeyip  kalbimle  söylediklerimi  de  anlayacak.  Din  sizi  korkutmasın,  Allah’a,  yalnız  Allah’a  kul  olmak  sizi  korkutmasın.  Çünkü  din  kolaydan  zora  doğrudur.  Hz.  Peygamber  zamanının  cahil  Arapları  Hz.  Peygamberi  ve  ona  indirilen  Kur’an’ı  anladılar.  Korkmayın,  çünkü  Yüce  Allah,  sizlere  yaratılış  kapasitenizin  üzerinde  yük  yüklemez.  Unutur  yahut  hata  ederseniz  sizi  bağışlar.  Bizlere  bizden  öncekilere  yüklediği  gibi  ağır  yükler  yüklemez.  Güç  yetiremeyeceğimiz  yükleri  bize  taşıtmaz.  Size  kolay  geleni  seçin,  ama  doğrusunu  seçin,  yükünüz  az  bile  olsa  ona  ihtimam  gösterin. Ben  anlayarak  ibadeti,  ana  dilde  ibadeti  zorunlu  görüyorum.  Namazları  esnasında  Arap  lisanını  kullananlar,  dua  ederken  neden  ana  dillerinde  ediyorlar ?  Ama  dua  etmenin  de  anlamını,  manasını  önemini  anlayabilmiş  değiliz  galiba.  Peki,  nedir  dua!

            Dua,  Allah’a  hürmet  etmek,  arzuları,  düşünceleri,  keder  ve  sevinçleri  O’nun  önünde  dile  getirmektir.  Duanın  tabiatı,  manası,  önemi  ve  faydası  hakkındaki  görüşler,  bir  dini  gelenekten,  diğerine  epeyce  değişiklik  arz eder.  Fakat  dua,  her  zaman  tabiatüstü  bir  alemin  varlığına,  ilaha  ve  ilah  ile  temasa  girmenin  mümkün  olduğuna  inanmayı  öngörür.  Dua,  sıkıntılı  ve  neşeli  olduğu  zamanlarda  kişinin  hasret  ve  duygularını  Allah’a  ifadesidir.  Çocuğun,  ıstırabı  huzura  dönüştürmek  amacıyla,  anne  ve  babasının  göğsüne  sığınması  gibi,  insanlar  da  kalp  huzuru  elde  etmek  hasretiyle  her  zaman  Allah’a  yaklaşmaya  çalışırlar.

            Dua,  muhteva,  şekil  ve  anlatım  tarzına  göre  genellikle  üç  kısma  ayrılır:  Hamt,  temenni  ve  şükran  duaları.

            Hamt,  Allah’ın  üstün  vasıflarını  sayarak  O’nu  yüceltmek,  temenni,  ihtiyaç  duyulan  ve  arzu  edilen  şeyleri  vermesi  için  yalvarmak,  şükran  duası  da  bir  kötülükten  kurtulma  veya  bir  iyiliğe  kavuşma  sebebiyle  şükretmektir.  Duanın  mutlaka  belli  bir  şekil  ve  biçime  hasredilmesi  gerekmez.  Dindar,  Allah’ı  hatırda  tutmak  için  bütün  kalbi  ve  ruhuyla  dua  etmelidir.  Allah’ı  hatırda  tutmak  demek,  düşüncelerin  Allah’a  yönelmesi  demektir.  Dua,  Allah  ile,  alçak  gönüllü  olarak  yürümede,  doğru  şeyleri  yapmada  ve  diğer  insanlara  iyi  davranmada  rehberlik  eder.  Zayıflığını,  hatalarını  ve  ihtiyaçlarını  hisseden  insan,  faziletli  olarak  addedilir.  O,  Allah’a,  O’nun  kudret  ve  muhabbetine  dayanır.  Kendi  bilgilerini  şahsi  olarak  O’na  açığa  vurur,  nimetleri  ve  iyilikleri  için  O’na  şükürlerini  takdim  eder.  Kalbini  ve  içini  O’na  açar,  O’nun  önünde  günahlarını,  hatalarını  ve  acizliğini  ifade  eder.  O’ndan  af  ve  bağışlanma  ister.  Sıkıntılı  ve   zor  anlarında  ihtiyaçlarını,  yardım  ve  inayeti  O’nda  arar.  O’nun  istediklerini  muhabbet,  şefkat  ve  merhametinin  çokluğu  ile  ihsan  edeceğini,  tövbe  edenleri  geri  çevirmeyeceğini,  kendine  sığınan  muhtaçlara  yardım  edeceğini,  musibet zede  ve  hüzünlüleri  yücelteceğini  bilerek  taleplerini  O’na  yöneltir.  Sıkıntılı  günlerin  tek  dostunun  Allah  olduğuna  inanır.  Yükünü  Rabbe  bırakarak  O’nun  desteğine  mazhar  olmayı  arzu  eder.

            Dua,  insan  ile  Allah  arasında  ruhani  bir  köprüdür.  Dua,  insanın  hidayete  ermesi  ve  bağışlanması  için  büyük  bir  vasıtadır.  Her  ne  kadar  zihni – akli  bir  esasa  sahip  olsa  da  aslında  hissi  karakterdedir.  Dua,   insanın  Allah’ı  araması  ve  yüreğini  O’nun  önüne  dökmesidir.  İnsanın  ihtiyaçlarının  çok  ve  karmaşık  olması  sebebiyle  dua,  kişinin  ruhi  durumunu,  korkularını,  umutlarını,  duygu  ve  arzularını  yansıtır.  Allah,  insanın  kendisine  olan  sevgi  ve  bağlılığını  ifade  etmesini  ve  bu  şekilde  O’nunla  söyleşmesini  arzu  eder.  Bütün  yüreğimizle  ve  bütün  canımızla  O’na  kulluk  etmemizi  ister.  Allah,  bizzat  kendisi  de  dua  eder.  O’nun  duası,  merhametinin  hükmüne  galip  gelmesidir. 

            Makbul  olan  dua,  Allah  korkusu  ile  yapılan  duadır.  Allah  korkusu  olan  her  insanın  kelimelerinin  duyulacağı  ifade  edilir.  Kişi  duasında  sebat  etmelidir.  Ümit var  olmalı,  hatta  boynu  üzerinde  keskin  bir  kılıç  bile  olsa,  ilahi  merhametten  asla  ümidini  kesmemelidir.  Dua,  her  ilahi  kararı  tersine  çevirebilecek  güce  sahiptir.  Ancak  her  dua  muteber  ve  hayırlı  değildir.  Geçmişi  değiştirmek  için  yapılan  dua  da,  boşuna  bir  duadır.  Olmasını  çok  istediğimiz  bir  şey  de  bizim  için  hayırlı  olmayabilir.

            Bir  kimse,  yalnız  kendisi  için  dua  etmemeli,  aynı  zamanda  diğer  insanları  da  düşünmelidir.  Çoğul  olarak  bizi  bağışla  demeyi  tercih  etmelidir.  Eğer  bir  kişi,  kendisi  için  bir  şeye  ihtiyaç  duyar,  fakat  ihtiyacı  olan  komşusuna  daha  çok  şey  ihsan  etmesi  için  Allah’a  dua  ederse,  böyle  cömertçe  yapılan  bir  dua,  Allah’ın  ona  ilk  arzusunu  vermesine  vesile  olabilir.  Dualar,  doğrudan  Allah’a  yöneltilmelidir.  Sıkıntılı  insan  ıstırabını  sadece  Allah’a  açmalıdır.  Duada  güzel  düşüncelere  sahip  olmak  önemlidir.  Çünkü  bir  insanın  dualarından  ahlak  ve  dini  alanda  münevver  bir  kişi  veya  kültürsüz  kişi  olduğu  keşfedilebilir.

            Dindar  uyumaya  gittiğinde  ve  uyandığında,  araya  giren  bütün  olaylarda  daima  Allah’ı  över  ve  şükreder.  Neşe  veya  kederde,  bedenin  ihtiyaç  ve  arzularını  tatminde,  kutsal  kitap  çalışmalarında  veya  dinin  emirlerini  yerine  getirmede,  bağışlaması  için  Allah’a  hamt  eder.

            Allah,  insanın  ihtiyaçlarını  bildiği  halde,  duada  Allah’a  yönelmek,  O’nun  yardımına  güvenmek  anlamına  gelir.  Duanın  gerekliliğine  inanmamak  kişinin  kendi  gayretiyle  kendi  ihtiyaçlarını  halledebileceği  inancını  taşımasına  sebep  olur.  Zaman  ve  mekândan  uzak,  arınmış,  her  şeyi  bilen,  fanilerin  dualarıyla,  arzu  ve  hareketleri  değişmeyen  Allah’ı  etkileyebilmek  söz  konusu  değildir.  Dua  sadece  insanın,  Allah’la  münasebeti  için  gayret  sarf etmesidir,  yoksa  Allah’ın  kendisi  için  değil.  Kişi  gerçek  huzuru  bulabilmek  için  Tanrısının  önünde  bütün  arzu  ve  kederlerini  boşaltmalıdır.  Hakiki  dua  kişiyi,  Allah’a  doğru  yükseltir.  Dua  eden  kişi  Allah’tan  suç,  mutsuzluk  ve  ölüme  galip  gelmek  için  güç  alır.  Çünkü  Allah,  kendisini  çağıranların  hepsine  yakındır,  onlar  ki  Allah’ı  hakikatle  çağırırlar.

            ‘’ De  ki: ‘ Benim  Rabbim  yalnızca  doğru  olanın  yapılmasını  emretmiştir. Allah  sizden  kulluğunuzu  göstermek  üzere  giriştiğiniz  her  türlü  eylemde  bütün  varlığınızı ortaya  koymanızı  ve  içten  bir  inançla  yalnız  ve  sadece  O’na  bağlanarak  Kendisine  yalvarıp  yakarmanızı  ister.  Başlangıçta  nasıl  sizi  yaratan  O’ysa,  döneceğiniz  kimse  de  O’dur.’’  Araf  Suresi  29.  Ayet.

            ‘’  Gerçek  şu  ki  Allah  benim,  Benden  başka  Tanrı  yok!  O  halde,  yalnız  bana  kulluk  et  ve  Beni  anmak  için  salâtta  devamlılık  ve  duyarlık  göster. ‘’  Taha  Suresi  14.  Ayet.

            ‘’  Sana  vahyedilen  bu  ilahi  kelamı  başka  insanlara  ilet,  ve  namazında  dikkatli  ve  devamlı  ol.  Çünkü  namaz  insanı  çirkin  fiillerden  ve  akla  ve  sağduyuya  aykırı  olan  her  türlü  şeyden  alıkoyar.  Allah’ı  anmak  gerçekten  en  büyük  erdemdir.  Allah  bütün  yaptıklarınızı  bilir.’’  Ankebut  Suresi  45.  Ayet.

            ‘’  Eğer  kullarım  sana  Benim  hakkımda   sorular  sorarlarsa,  bilsinler  ki  Ben  çok  yakınım;  dua  edenin  yakarışına  her  zaman  karşılık  veririm.  Öyleyse  onlar  da  Bana  karşılık  versinler  ve  Bana  inansınlar  ki  doğru  yolu  bulabilsinler. ‘’  Bakara  Suresi  186.  Ayet.

            ‘’  Allah  sizin  için  kolaylık  diler,  zorluk  çekmenizi  istemez.  Size  doğru  yolu  gösterdiğinden  dolayı  Allah’ı  yüceltmenizi  ve  O’na  şükretmenizi  ister.‘’  Bakara  Suresi  185.  Ayet.

            ‘’   Hakikati  inkâr  edenleri  ne  kadar  öfkelendirse  de  içten  bir  inançla  yalnız  Allah’a  bağlanarak  O’na  dua  edin. ‘’  Mümin  Suresi  14.  Ayet.

            ‘’  Gören  ile  görmeyen  bir  olmaz;  iman  edip  doğru  ve  yararlı  işler  yapanlar  ile  kötülük  işleyenler  de  bir  değildir.  Bundan  ne  kadar  da  az  ders  çıkarıyorsunuz?  Son  saat  mutlaka  gelecektir;  buna  hiç  şüphe  yok,  fakat  hâlâ  insanların  çoğu  buna  inanmaz.  Ama  Rabbiniz  buyurur  ki:  ‘ Bana  dua  edin,  duanızı  kabul  edeyim!  Bana  kulluk  etmeyenler,  mutlaka  aşağılanmış  olarak  cehenneme  gireceklerdir! ‘’  Mümin  Suresi  58.59.60.  Ayetler.

            ‘’  Onların  söyleyebilecekleri  her  şeye  karşı  sabırlı  olun  ve  güneşin  doğmasından  ve  batmasından  önce  Rabbinizin  sınırsız  ihtişamını  yüceltin  ve  O’na  hamt  edin.  Geceleri  ve  her  secdenin  sonunda  O’nun  şanını  yüceltin.’’  Kaf  Suresi  39.40.  Ayetler.

            ‘’ Artık  bilin  ki  Allah  yüceler  yücesidir,  mutlak  hüküm  ve  egemenlik  sahibidir;  nihai  Gerçektir.  O’ndan  başka  Tanrı  yoktur;  çok  yüce,  çok  cömert  hükümranlık  makamının  Sahibi  O’dur!  Öyleyse  artık,  kim  ki,  hakkında  hiç  bir  delile  sahip  olmadığı  halde  Allah’la  beraber  başka  bir  ilaha  yakarırsa  bunun  hesabını  Rabbinin  katında  mutlaka  verecektir.  Ve  şüphesiz,  hakkı  böylece  inkâr  etmiş  olanlar  asla  kurtuluşa,   esenliğe  erişemeyeceklerdir. Öyleyse,  ey  inanan  kişi,  de  ki: ‘ Rabbim!  Beni  bağışla,  bana  acı;  çünkü  gerçek  acıyan,  esirgeyen  Sensin. ‘’  Müminun  Suresi   116.117.118.  Ayetler.

            ‘’  Yetkinlik  ve  kusursuzluğa  dair  nitelikler  yalnızca   Allah’a   aittir.  Öyleyse,  bu  niteliklerle  artık  yalnız  Allah’ı   çağırın.  Ve  O’nun  niteliklerinin  anlamını  eğip  büken  kimselerden  uzak  durun.  Böyleleri  yapıp  ettiklerinden  dolayı  er  geç  cezalandırılacaklardır! ‘’  Araf  Suresi  180.  Ayet.

            ‘’  De  ki:  ‘ İçten  bir  inançla  yalnız  O’na  bağlanarak  O’na  kulluk  ederim.’’  Zümer  Suresi  14.  Ayet.

            ‘’  De  ki:  ‘ Siz  ey  doğru  ile  eğriden  habersiz  olanlar!  Allah’tan  başkasına  kulluk  etmemi  mi  teklif  ediyorsunuz? ‘  Halbuki  ey  insanoğlu,  sana  ve  senden  önce  yaşamış  olanlara  vahyedilmiştir  ki,  Allah’tan  başkasına  ilahi  sıfatlar  yakıştırırsan  bütün  çabaların  kesinlikle  boşa  gidecektir.  Çünkü  öteki  dünyada  mutlaka  ziyana  uğrayanlardan  olacaksın.  Hayır,  yalnız  Allah’a  kulluk  etmeli  ve  O’na  şükredenlerden  olmalısın! ‘’  Zümer  Suresi  64.65.66.  Ayetler.

            ‘’ Çoğu  insan  gibi,  şayet  onlara,  ‘ Gökleri  ve  yeri  yaratan  kimdir?’  diye  sorsan,  hiç   tereddüt  etmeden  ‘ Allah’tır! ‘  derler.  De  ki:  ‘ O  halde  bilin  ki  bütün  övgüler  Allah’a  mahsustur!’  Fakat  onların  çoğu  bunun  ne  demek  olduğunu  bilmez.  Göklerde  ve  yerde  ne  varsa  hepsi  Allah’ındır.  Şüphesiz  yalnız  Allah,  kendi  kendine  yeterlidir,  bütün  övgüler  yalnız  O’na  mahsustur. ‘’  Lokman  Suresi  25.26.  Ayetler.

            ‘’ Siz  ey  imana  ermiş  olanlar!  Allah’ı  çokça  anın,  ve  sabah  akşam  O’nun  şanını  yüceltin.’’  Ahzap  Suresi  41.42.  Ayetler .

            ‘’  Gördün  mü  o,  dini  yalan  sayanı?

                 İşte  odur  yetimi  itip  kakan

                 Yoksulu  doyurmayı  özendirmez  o.

                 Lanet  olsun  o  namaz  kılanlara /  dua  edenlere  ki,

                 Namazlarından / dualarından  gaflet  içindedir  onlar!

                 Riyaya  sapandır  onlar,  gösteriş  yaparlar.

                 Ve  onlar,  kamu  hakkının  yerine  ulaşmasına,  zekâta,  yardıma,  iyiliğe  engel  olurlar.

Maun  Suresi.

            Bu  harika  meal  için,  bu  sureyi  insanlığın  gözüne,  gönlüne  yerleştirmek  için  büyük  çaba  gösteren  Yaşar  Nuri  Öztürk’e  saygılarımı,  sevgilerimi  sunarım.  Bu  sure  ile  ilgili  hiç  bir  şey  diyemem,  çünkü  ne  denilmesi  gerekiyorsa  hepsi  söylenmiş.

            Ben  Fatiha  Suresi  ve  ibadet  konusuna  döneceğim.  Fatiha  Suresi  hakkında  yazılanlar,  yazının  arkasına  eklenen  bazı  ayetler  ibadetin  ne  olduğunun  bütün  kopyalarını  veriyor. İbadetin  direği  Allah’ı  birleyebilmektir, kalben,  ruhen,  bedenen  Allah’tan  başka  ilah  tanımamaktır.  Yalnız  Allah’a  ibadet  etmek,  yalnız  Allah’tan  yardım  dilemektir.  Dosdoğru  yola  girebilmek  ve  o  yolda  şaşırmadan  yürüyebilmek  için  yalnız  Allah’a  güvenmek  ve  Allah’ın  mesajlarını  rehber  edinmektir.  Cehennemde  kalmak  bile  sonsuz  değil,  onlar  da  cezalarını  tamamlayınca  cennete  girecekler.  Allah’a  ulaşmak  için  farklı  yollarda  yürüyenler  de  cennete  girecekler.  Ama  Yüce  Allah’ın  başını  çevirip  bakmayacağı  insanlar  olduğu  gibi,  O’nun  hoşnutluğunu,  rızasını  kazanmış  olacak  insanlar  da  var.  Dikkatle  okuyun  Vakıa  Suresinde  niye  tek  bir  cennetten  bahsedilmiyor. 

            Rabbimiz  diyor  ki:  ‘’ Bütün  övgüler  Allah’a  mahsustur.  Fakat  onların  çoğu  bunun  ne  demek  olduğunu  bilmez.’’  Yüce  Allah  burada  ne  demek  istiyor  acaba?  Bir  sitem  var  çünkü,  çoğunluk  bunun  ne  demek  olduğunu  anlayamamış.  Bir  dindar  gibi  değil  de,  bir  edebiyat,  felsefe  öğretmeni,  bir  dedektif  gibi  anlamaya  çalışalım.  Demek  ki  bir  şeyler  yanlış  yapılıyor  ve  biz  bu  yanlışın  ya  farkında  değiliz,  ya  da  düzeltmiyoruz.  Bu  yanlışlar  ne  olabilir:  Dinde  bütün  övgüleri  Allah’a  yapmıyoruz,  Allah’ı  yeterince  övmüyoruz,  çoğunluk  öyle  yapıyor  diye  onlara  uyuyoruz.  Ben  başka  bir  yanlış  olabilecek  şey bulamadım,  o  nedenle  bunları  yapmamaya  karar  verdim.  Allah’tan  başkasını  övmüyorum,  Allah’ı  şanına  yakışır  bir  şekilde  övmeye  çalışıyorum,  kendimi  çoğunluğa  uymak  zorunda  hissetmiyorum.  Bir  olan  Allah’a  uyuyorum,  benim  O’ndan  başka  ‘’efendim’’  yok.  Çoğu  insan  şunu  anlamıyorlar;  sen  Allah’ı  bütün  evrenin  Nihai  Sebebi  görüyorsan,  mantıksal  olarak  O’na  tam  teslimiyet  gerektiğini  anlamalısın. Rabbimiz  net,  apaçık,  başka  bir  yöne  çekilemeyecek,  başka  türlü  anlaşılamayacak  bir  şekilde  yalnız  O’na  kulluk  etmemizi  emrediyor.  Rica  etmiyor,  tavsiye  etmiyor,  emrediyor.  Rabbimiz  doğru  olanın  yapılmasını  emrediyor.  Rabbimiz  yalnız  O’na  bağlanmamızı,  yalnız  O’na  yalvarmamızı  emrediyor.  Rabbimiz  kendisini  anmamızı,  O’na  dua  etmemizi,  O’nu  yüceltmemizi,  O’na  şükretmemizi   istiyor.  Allah’ı  anmanın   en  büyük  erdem  olduğunu  söylüyor.  Ben  asla  O’dan  başkasına  yalvarıp  yakarmayacağım.  Çünkü  böyle  bir  şey  yaparsam  çok  çirkin  bir  şeyi  dile  getirmiş  olurum.

            Peki  ben  Allah’a  nasıl  yalvarıyorum,  nasıl  sadece  O’na  kulluk  ediyorum,  O’na  nasıl  dua  ediyorum.  O’nu  nasıl  yüceltip,  övüyorum,  teşekkür  ediyorum,  şükrediyorum.  Yüce  Allah  Kur’an’da  sıkça  geçen  iki  sihirli  kelimeyle  bunun  nasıl  olması  gerektiğini  bize  söylemiş,  ben  de  onları  yerine  getiriyorum.  Bu  toplam  dört  harfli  iki  kelime  nedir  söyleyeyim:  ‘’ DE  Kİ! ‘’  De  ki,  yani,  böyle  söyle.  De  ki,  kelimesi  Hz.  Peygamber’e  de  bir  emirdi,  bizlere  de.  De  ki,  aynı  zamanda  çift  anlamlıdır;  birincisi  Rabbiniz  olan  Bana  böyle  deyiniz,  ikincisi  kullarıma  böyle  dediğimi  söyleyiniz.  Besmele  konusunu  hatırlayın,  peygamberler  Allah  adına  konuştuklarından  sözlerine   Rahman,  Rahim  olan  Yüce  Allah’ın  adına  konuşuyoruz  diyerek  Allah’ın  mesajlarını  iletiyorlardı.  Bizler  de  Yüce  Allah  kitabında  şöyle  buyuruyor,  böyle  dememizi  istiyor  diye  konuşmalıyız.  Kendimiz  de  Rabbimizle  konuşurken  dualarını  Arapça  okuyanların  düştüğü  hataya  düşmeyerek  ‘’de  ki ‘’  kelimesini  kaldırmış  olarak  denilmesi  isteneni  söyleriz.  Mesela  Nas  Suresi  şöyle  başlar:  ‘’  De  ki: ‘ İnsanların  Rabbine  sığınırım,  insanların  yöneticisine,  yönlendiricisine,  insanların  Tanrısına  sığınırım. ‘’  Bu  duayı  Arapça  olarak  okuyan,  aynen  okumakla  Yüce  Allah’a  ‘’Sen  de  böyle  söyle  diyor. ‘’  Ama  bu  duayı  kendi  dilinle  okursan , ‘’de  ki’’  yi  kaldırıyorsun  ve   o  zaman  diyorsun  ki:  ‘’İnsanların  Rabbine  sığınırım,  insanların  yöneticisine,  yönlendiricisine,  insanların  Tanrısına  sığınırım. ‘’    

            Aslında  Kur’an’ın  tamamı  bir  de  ki’ dir,  çünkü,  ayetleri  böyle  deyiniz  anlamını  ifade  ettiği  halde,  deyiniz  emrini  açıkça  zikretmeye  gerek  bırakılmamıştır. Yüce  Allah,  Hz.  Peygambere,  insanları  onunla  doğru  yola  yönelteceksin  dememiş  miydi?  O  zaman  bizler  Allah’ın  mesajlarını  insanlara  anlatırken  farklı  ‘’de  ki ‘’ yi  kullanmalıyız,  Allah’a  ibadet  ederken  farklı   ‘’de  ki ‘’ yi.  Ben  namazımda  Fatiha  Suresini  nasıl  okuyorum  ,  önce  Kur’an’daki  şekli :

            Rahman  ve  Rahim  olan  Allah’ın  adına/ adıyla

            Hamt,  âlemlerin  Rabbi  Allah’adır.

            Rahman’dır,  Rahim’dir  O.

            Din  gününün  Malik’i,  Hakimidir  O.

            Yalnız  Sana  ibadet  ederiz  ve  yalnız  Senden  yardım  dileriz. 

            Dosdoğru   giden  yola  ilet  bizi.

            Kendilerine  nimet  verdiklerinin,  üzerlerine  gazap  dökülmemişlerin,  karanlığa  şaşkınlığa  saplanmamışların  yoluna…  

            Rahman  ve  Rahim  olan  Yüce  Allah’ımız . ( Genellikle   sadece  Yüce  Allah’ımız .)

            Bütün  övgüler,  bütün  şükürler  Yaratıcımız  olan  Sana’ dır,

            Âlemlerin  Rabbine,  Rahman  ve  Rahim  olana.

            Din  gününün  Malikine,  Hakimine.

            Yalnız  Sana  kulluk,  ibadet  ederiz  ve  yalnız  Senden  yardım  dileriz.

            Dosdoğru  giden  yola  ilet  bizi,

            Kendilerine  nimet  verdiklerinin,  üzerlerine  gazap  dökülmemişlerin,  karanlığa,  şaşkınlığa  saplanmamışların   yoluna… 

            Din  ile  olan  ilgi  ve  ilişkim  son  on  senedir.  Önce  sadece  okudum  ve  not  tuttum. Yaklaşık  beş  sene  kadar  önce  Bakara  Suresi  285.  Ayete  uzun  süre  kafa  yordum.  ‘’ Resul,  Rabbinden  kendisine  indirilene  inanmıştır,  müminler  de.  Hepsi;  Allah’a,  onun  meleklerine,  kitaplarına,  resullerine  inanmışlardır.  Allah’ın  resullerinden  hiçbirini  birbirinden  ayırmayız.  Şöyle  demişlerdir: ‘ Dinledik,  boyun  eğdik.  Affet  bizi,  ey  Rabbimiz.  Dönüş  yalnız  sanadır.’’  Kur’an’a  göre  imanın  esaslarını  anlatan  bu  ayetin  Türkçesini  hiç  okumamış  olanlar  bundan  ne  anlıyorlardı  acaba?  Fatiha  Suresinin  Allah’la  yapılan  bir  anlaşma  olduğunun  farkında  olmayan,  285.  Ayetteki  ‘’ Dinledik,  boyun  eğdik  derken  aslında  ne  dediğini  biliyor  olabilir  mi?  Ben  bunları  böyle  söylüyorum  ya,  sakın  şunu  anlamayın,  bu  adam  kendini  dosdoğru  yolda  yürüyen  ve  Allah’ın  sevdiği  kullarından  birisi  olarak  mı  görüyor.  Hz.  İsa’nın  İncil’deki  bir  sözünü  unutamıyorum:  ‘’  Birinciler  var  ki  sonuncu  olacaklar,  sonuncular  var  ki  birinciler  olacaklar.’’  Yaşarken  kimse  kendini  kurtulmuş  olarak  göremez,  görmemeli.  Sabah  namazımda  söylediğim  bir  dileğim  var  Yüce  Allah’tan,  ‘’ Rabbim,  bizi  iyiye  ve  güzele  kılavuzladıktan  sonra  kalplerimizi  bozup  eğriltme  ve  canımızı,  bütün varlığıyla  Sana  adamış  biri  olarak  al  ve  bizleri  dürüst  ve  erdemli,  hayırlı  kullarının  arasına  kat.  ’’  diye. İnsan  beşer  kuldur,  bazen  şaşar.  İnsan  kuldur  ve  hatasız  kul  olmaz,  eksikliksizlik  Allah’a  mahsustur. Bir  gün  kendime,  kendine  öyle  kurallar  koy  ki,  bunlar  senin  şaşmaz  ilkelerin  olsun  dedim. İniş  sırasına  göre  olan  Kur’an’ımı  elime  aldım  ve  Bakara  suresi  285.  Ayeti  en  başa  alarak  on  dakika  içinde,  tamamen  Kur’an’dan  olan  ilkelerimi  belirledim. 

             -  Allah’a,  O’nun  meleklerine,  O’nun  kitaplarına,  O’nun  Resullerine  inanıyorum.  Allah’ın  resullerinden  hiçbirini  birbirinden  ayırt  etmem.

            -  Dini  yalnız  Allah’a  özgüleyerek  ibadet  ederim.  Allah’tan  başkasını  veli  edinmem.

            -  İslam  Kur’an’dır.  Allah’ın  indirdiğine  uyarım.  Atalarımızın  üzerinde  bulunduklarına  değil.

            -  Dinlerini  parça  parça  edip  fırkalara,  hiziplere  bölünenlerle  hiç  bir  ilişkim  yoktur.

            -  İbadetimi   anladığım  dilde  yaparım,  ne  dediğimi  bilerek   ibadet  ederim.

            -  Nefsimi  ak-pak  görmem,  gösteremem,  dosdoğru  yola  iletmesi  için  yalnız  ve  yalnız  Rabbimim  merhametine,  affediciliğine  ve  esirgeyiciliğine  güvenirim. 

            -  Rabbim  Allah’tır.  Ben  Allah’a  teslim  olanlardanım.  İşte  bu  benim  yolumdur.  Ben  ne  yaptığımı  bilerek  Allah’a  çağırıyorum.  Allah’ı  ortaklardan  tenzih  ederim!  Ve  ben  Allah’a  ortak  koşanlardan  değilim.

            Günde  üç  vakit  namaz  kılmaya  çalışıyorum  ve  her  namazımı  iki  rekât  olarak  kılıyorum. Sabah  güneş  doğmadan  önce,  öğleden  sonra  mümkünse  ikindiye  daha  yakın  bir  zamanda  ve akşam  mümkünse  gece  yarısına  en  yakın  saatlerde.  Namaz,  benim  için  Allah’ı  anmak,  O’na  şükretmek,  O’na  bağlılığımı  yinelemek,  O’nu  yüceltmektir. Namazı  Hz.  Peygamberin  kılar  göründüğü  şekilde  kılmaya  çalışıyorum.  Ağzımdan  çıkan  her  söz  anladığım,  konuştuğum  dilde  olabilir  ama  yaptığım  her  hareketin  de  bir  anlamı  olmalı  dedim  hep  kendime.  Çözdüğümü  zannettiğim  veya  çözemediğim  hareket  namaza  başlarken  ellerin  baş  hizasına  götürülüp,  baş  parmakların  kulaklara  değdirilmesiydi.  Hiç  bir  yerden,  hiç  bir  insandan  bir  cevap  bulamadım,  ta  ki  bir  gün  çeşitli  mezheplerin  bir  arada  namaz  kılarken  her  mezhebin  ellerini  değişik  kaldırdığını  görene  kadar.  Aynı  şekilde  ellerin  yanlara  sarkıtılması  veya  göbeğin  üzerine  birleştirilmesinde  de  mezheplerin  kendi  benimsedikleri  hareketleri  yaptıklarını  gördüm.  O  zaman  anladım  ki  namazın  kılınış  şekli  de  mezheplere  göre  değişiyor.  O  sebeple  yaptığım  her  hareketin  de  bir  anlamı  olsun  dedim  ve  artık  namazımı  hem  bedeni  hareketler,  hem  de  ağzımdan  çıkan  sözler  olarak  netleştirdim.  İnşallah  Yüce  Allah’ım  namazımı    kabul  ediyordur.  Şimdi  namazımı  ve  namazlarımı  anlatmaya  çalışacağım.

            Namazıma  önce  herhangi  bir  vakit  söylemeden,  niyet  ettim  namaz  kılmaya  diyerek  başlıyorum.  Ellerimi  kulaklarıma  doğru  götürerek  anlamından  dolayı  değiştirmek  istemediğim  tek  Arapça  kelimeleri  söylüyorum: ‘’ Allah  Ekber!’’  Ellerimi  kulaklarıma  götürmeye  verdiğim  mana  Hz.  İbrahim  oğlu  Hz.  İsmail’le  birlikte  Kâbe’nin  inşaatını  bitirdiğinde  Yüce  Allah’la  arasında  geçtiği  söylenilen  konuşmaya  dayanıyor.  Yüce  Allah,  Hz.  İbrahim’e  Kâbe’nin  üzerine  çıkıp  Allah’ın  büyüklüğünü,  yüceliğini  ve  Kâbe’nin  kutsallığını  bütün  dünyaya  haykırmasını  söylüyor.  Hz.  İbrahim  ben   bütün  dünyaya  sesimi  nasıl  duyurabilirim  ki  deyince,  Yüce  Allah,  sen  çık  bağır,  bunu  tüm  insanlara  duyurmak  bizim  işimizdir  diyor.  İşte  ben  de  bu  olayı  örnek  alıp  ellerimi   mikrofonu  olmayan  imamın  minareden   ellerini  yüzünün  yanlarına  koyarak  bağırması  gibi yaparak  Allah’ın  büyüklüğünü  sessizce  haykırıyorum.  Kovulmuş  ve  taşlanmış  şeytandan  Allah’a  sığındıktan  hemen  sonra  Fatiha  Suresini  okuyorum.  Hemen  arkasından  Kur’an’dan  bir  bölüm  okuyorum.  Bu  sırada  belki  bazı  insanlar  bunu  başkaları  için  de  yapmış  olabilirler  ama   insanlar  mahkemede  hakim  karşında  da  ellerini  önlerinde  kavuşturduklarından  dolayı  ben  namazımın  ayakta  olan  kısmında sağ  elimi  kalbimin  üzerine  koyuyorum. Ellerin  dizlere  götürülüp  eğilişte (rükû)  Türkçe  karşılığı  olan  ‘’ Azim  olan  Rabbim  bütün  noksanlıklardan  uzaktır. ‘’  diyordum  önceleri.  Şimdi  eğilerek  ‘’ Allah’ım,  ibadet  ve  yönelişlerimiz  yalnız  sanadır.  Yücelttiğimiz,  eksiği  ve  kusuru  olmayan  tapılacak  tek  kudret  yalnız  ve  yalnız  Sen’sin  ‘’  diyorum.  Rükû’ dan  doğrulduğumda  eskiden  ‘’  Bütün  varlıkların  yaratıcısı  olan  Allah,  kendisine  hamt edenin  hamt’ ını  işitir  ve  kabul  eder.  Ey  Rabbimiz!  Hamdü  Senâ  ancak  sana  mahsustur.  Hamt’ a  tek  layık  olan   yüce  varlık  yalnız  ve  yalnız  sensin. ‘’  diyordum.  Ama  bu  şekilde  bir  Türkçe  yakarış  beni  tatmin  etmedi  ve  şimdi  rükûdan  doğrulduğumda  ‘’  Bütün  varlıkların  yaratıcısı  olan  Rabbimiz!  Senin  adın  kutsaldır,  büyüktür,  yücedir,  uludur.  Allah’ım,  senden  başka  hiç  bir  ilah  yoktur.  Övgülere,  şükürlere,  teşekkürlere,  yakarışlara  layık  yüce  varlık  yalnız  ve  yalnız  Sen’sin. ‘’  diyorum.  Secdeye  vardığımda  da  birinci  secdede  ‘’ Azim  olan  Rabbim  bütün  noksanlıklardan  uzaktır ‘’  diyorum,  ikinci  secdede  de  ‘’  Yüce  Rabbimi  her  türlü  eksiklik  ve  noksanlıktan  uzak  tutarım ‘’ diyorum.  Birinci  ve  ikinci  oturuşlarımda  yine  Kur’an’dan  ama  karışık  olarak  derlediğim  duaları  okuyorum. İkinci  oturuşumda  duadan  sonra  İhlas  Suresini  okuyorum  ve  ‘’ Allah’ım,  bize  bu  dünyada  da  iyilik  ver,  ahirette  de  ve  bizi  cehennem  azabından  koru ‘’  ve,  sağıma,  soluma   ‘’ Allah’ın  rahmeti  üzerinize  olsun ‘’  diyerek  namazı  bitiriyorum.  Güneş   doğmadan  önce  kıldığım  namazda  söylediğim  duaları  da  paylaşmak  istiyorum.

            Güneş  doğmadan  önce  kıldığım  namazın  birinci  rekâtında  Fatiha  Suresinden  sonra:

            ‘’ Ey  mülkün  sahibi  olan  Allah’ım!  Sen  mülk  ve  saltanatı  dilediğine  verir,  mülk  ve  saltanatı  dilediğinden  çekip  alırsın.  Dilediğini  yüceltip  aziz  edersin,  dilediğini  alçaltır  zelil  kılarsın.  İmkân,  mal  ve  nimet  senin  elindedir.  Sen,  her  şeye  kadirsin!

            Geceyi  gündüzün  içine  sokarsın,  gündüzü  de  gecenin  içine  sokarsın.  Diriyi  ölüden  çıkarırsın,  ölüyü  diriden  çıkarırsın.  Dilediğini  hesapsızca  rızıklandırırsın.’’  Al-i  İmran  Suresi  26.27.  Ayetler.

          İkinci  rekâtında  Fatiha  Suresinden  sonra:

            ‘’ Ey  Rabbimiz!  Bizi  doğruya  ve  güzele  yönelttikten  sonra  kalplerimizi  bozup  eğritme  ve  bize  katından  bir  rahmet  bağışla.  Bağışla  bizim  günahlarımızı,  affet  işlerimizdeki  taşkınlığımızı,  sağlam  bastır  ayaklarımızı,  kötülüklerimizin  üzerini  ört  ve  canımızı  bütün  varlığıyla  sana  adamış  biri  olarak  al  ve  bizi  dürüst  ve  erdemli,  hayırlı  kullarının  arasına  kat . 

            Rabbim!  Kuşkusuz  olarak  sana  inandık.  Affet,  merhamet  et.  Sen  merhametlilerin  en  hayırlısısın.  Sen  yalnız  sen  bağışı  sınırsız  olansın.’’

           Öğle  ile  akşam  arası  kıldığım  namazın  birinci  rekâtında  Fatiha  Suresinden  sonra:

            ‘’ Allah’tan  başka  ilah  yok.  Hayy’dır  O,  sürekli  diridir;  Kayyumdur  O,  kudretin  kaynağıdır.  Ne  gaflet  yaklaşır  O’na  ne  kendinden  geçme  ne  de  uyku.  Göklerde  ne  var,  yerde  ne  varsa  yalnız  O’nundur.  O’nun  huzurunda,  bizzat   O’nun  izni  olmadıkça  kim  şefaat  edebilir!  O,  insanların  önden  gönderdiklerini  de  bilir,  arkada  bıraktıklarını  da!  İnsanlar  O’nun  bilgisinden,  bizzat  kendisinin  dilediği  dışında,  hiçbir  şeyi  kavrayıp  kuşatamazlar.  O’nun  kürsüsü,  gökleri  ve  yeri  çepeçevre  kuşatmıştır.  Göklerin  ve  yerin  korunması  O’na  hiç  de  zor  gelmez.  Aliyy’dir  O,  yüceliği  sınırsızdır,  Azim’dir  O,  büyüklüğü  sınırsızdır.’’  Bakara  Suresi  255.  Ayet.

           İkinci  rekâtında  Fatiha  Suresinden  sonra:

            ‘’Göklerdekiler  de  yerdekiler  de  yalnız  Allah’ındır.  İçlerimizdekini  açıklasak  da  gizlesek  de  Allah,  onlardan  dolayı  bizi  hesaba  çeker  de  dilediğini  bağışlar,  dilediğine  azap  eder.  Allah  Kadir’dir,  her  şeye  gücü  yeter.

            Resul,  Rabbinden  kendisine  indirilene  inanmıştır,  müminler  de.  Hepimiz  Allah’a,  O’nun  meleklerine,  O’nun  kitaplarına,  O’nun  resullerine  inanıyoruz.  Allah’ın  resullerinden  hiç  birini  ötekinden  ayırmayız.  Dinledik,  boyun  eğdik.  Affet  bizi,  ey  Rabbimiz.  Dönüş  yalnız  Sanadır.

             Allah  hiçbir  benliğe,  yaratılış  kapasitesinin  üzerinde  yük  yüklemez.  Her  benliğin  yaptığı  iyilik  kendi  lehine,  işlediği  kötülük  kendi  aleyhinedir. Ey  Rabbimiz!  Unutur  yahut  hata  edersek  bizi  hesaba  çekme.  Ey  Rabbimiz!  Bize,  bizden  öncekilere  yüklediğin  gibi  ağır  yük  yükleme.  Ey  Rabbimiz!  Bize,  güç  yetiremeyeceğimiz  şeyleri  de  yükleme.  Affet  bizi,  bağışla  bizi,  acı  bize.  Sen  bizim  Mevlâ’mızsın.  Gerçeği  örten  nankörlere,  inkârcılara  karşı  yardım  et  bize.’’  Bakara  Suresi  284.285.286.  Ayetler.

            Akşam  ile  gece yarısı  arası  kıldığım  namazın  birinci  rekâtında  Fatiha  Suresinden  sonra:

            ‘’ Yarılan  karanlıktan  çıkan  sabahın  Rabbine  sığınırım.  Yarattıklarının  şerrinden  sığınırım.  Çöktüğü  zaman  karanlığın,  gelip  çattığı  zaman  göz  perdelenmesinin,  tutulduğu  zaman  ayın,  battığı  zaman  güneşin,  taştığı  zaman  şehvetin, ümit  kırdığı  zaman  musibetin  şerrinden  sığınırım.

           Düğümlere  üfleyip  tüküren  üfürükçülerin  şerrinden  sığınırım,  kıskandığı  zaman  hasetçinin  şerrinden  sığınırım.’’  Felak  Suresi

           İkinci  Rekâtında  Fatiha  Suresinden  sonra:

            ‘’ İnsanların  Rabbine  sığınırım!  İnsanların  yöneticisine,  yönlendiricisine,  insanların  Tanrısına  sığınırım.  Kıvrılıp  kıvrılıp  saklanan,  sinip  sinip  gizlenen  vesvesenin,  o  sinsi,  o  aldatıcı  şeytanın  şerrinden  sığınırım.

            İnsanların  göğüslerine  kuşkular,  kuruntular  sokar  o.  Cinlerden  de  olur,  insanlardan  da.‘’  Nas  Suresi.

          Güneş  doğmadan  önce  kıldığım  namazda  secdelerden  sonra  oturarak  bir şey  söylemiyorum.  Diğer  namazlarımda  secdeden  sonra  otururken  Kur’an’dan  derlediğim  cümlelerden  oluşan  duaları  okuyorum.

          Öğle  ile akşam  arası  kıldığım  namazın  birinci  oturuşunda:

          ‘’  Allah  gökleri  ve  yerleri  yaratan,  yarattıklarını  ahenk  ve  güzellikle  donatandır.  Her  şeyi  O  yarattı  ve  her  şeyi  en  iyi  şekilde  bilen  de  O’dur.  Allah’tır  bizim  Rabbimiz,  yalnız  Allah’a  ibadet  ederiz.  Gerçek  ve  adaletli  bir  şekilde  yapıp  yaratan,  yaşatan,  rızıklandıran  O’dur.  Her  varlığa  kendi  varlık  mertebesinde  layık  olduğu   imkân  ve  şartları  hazırlayandır.  Sebepler  ve  sonuçlar  sadece  O’na  aittir.  Güvenip  dayanılacak,  sığınılacak  Allah’tan  başka  ilah  yoktur.  O,  lütfu  çok  olduğu  halde  görülmez,  oysaki  O  bütün  olup  bitenlerden,  kullarının  hallerinden  de  eksiksiz  olarak  haberdar  olandır.  Namazım,  duam,  kulluğum,  hayatım,  ölümüm  alemlerin  Rabbi  olan  Allah  içindir.  Ortağı  yoktur  O’nun . Allah  her  şeyin  Rabbi  iken  O’ndan  başka  Rab  aranmaz.  Bütün  övgüler,  bütün  şükürler,  âlemlerin  Rabbi  olan  Allah’a  olsun.’’

            İkinci  oturuşta:

            ‘’  Allah’tır  O,  ilah  yok  O’ndan  başka.  Yücelikler  âleminin,  göklerin  ve  yerin  mülkü  O’nundur.  Kudret  ve  onurun,  cömertlik  ve  ululuğun  kaynağıdır.  Allah  her  şeye tanıktır.  İlk  yaratan  da  O’dur,  tekrar  yaratacak  olan  da  O’dur.  Yüceler  yücesi  Rabbim  çok  affedici,  çok  esirgeyicidir.  Sevginin  kaynağı,  şefkat  ve  merhameti  sınırsız,  rahmeti  sonsuz  olandır.  Hiç  kuşkusuz  son  varış  Allah’adır.  Hiç  kuşkusuz  güldüren  de  Rabbimdir,  ağlatan  da.  Hiç  kuşkusuz  öldüren  de  O’dur,  dirilten  de.  Hiç  kuşkusuz  zenginlik  veren  de  O’dur,  nimeti  kısan  da.  Kuşkusuz  O’dur  iyice  bilen,  iyice  duyan.  Her  türlü  övgü  üzüntüyü  bizden  gideren  Allah’adır.  Rabbimiz  bağışlayıp  affeden,  şükürleri  kabul  edendir.

            Akşam  ile  gece  yarısı  arasında  kıldığım  namazın  birinci  oturuşunda:

            ‘’ O, göklerin  ve  yerin  egemenliği  kendisine  ait  olan,  çocuk  edinmeyen,  egemenliğinde  ortağı  bulunmayan,  her  şeyi  yaratan,  yarattıklarına  belli  bir  ölçüye  göre  düzen  veren  Allah’tır. Aşkındır,  cömerttir,  kuşkusuz  Allah  her  şeye  Kadir’dir.  Allah’ın  insanlar  için  açtığı  rahmeti  kısabilecek  yoktur,  O’nun  kıstığını  da  O’ndan  başkası  açamaz. O  mutlak  galiptir,  hikmetle  yönetendir.  Ey  Rabbimiz!  Yalnız  Sana  güveniyoruz,  yalnız  Sana  yöneliyoruz.  Dönüş  yalnız  Sanadır. Ey  Rabbimiz!  Bizi  küfre  sapanlar  için  bir  imtihan  aracı  yapma!  Bağışla  bizi  Rabbimiz!  Sen,  yalnız  Sen,  sonsuz  kudretin,  sonsuz  hikmetin  sahibisin.’’

            İkinci  oturuşta:

            ‘’ O,  öyle  bir  Allah’tır  ki,  O’ndan  başka  Tanrı  yoktur.  Görülmeyeni  ve  görüleni  bilendir.  O,  esirgeyen  bağışlayandır.

            O,  öyle  bir  Allah’tır  ki,  O’ndan  başka  Tanrı  yoktur.  O,  malik  ve  sahiptir,  arınmıştır,  selamet  verendir,  emniyete  kavuşturandır.  Gözetip  koruyandır,  üstündür,  istediğini  zorla  yaptıran,  büyüklükte  eşi  olmayandır.  Allah,  müşriklerin  ortak  koşmalarından  yücedir,  arınmıştır.

            O,  yaratan,  var  eden,  varlıklara  şekil  veren  Allah’tır.  En  güzel  isimler  O’nundur.  Göklerde  ve  yerde  olanlar  O’nun  şanını  yüceltmektedirler.  O,  galip  olan,  her  şeyi  hikmeti  uyarınca  yapandır. ‘’  Haşr  Suresinden.

            Üç  vakit  namazımı  da  oturuştaki  dualarımdan  sonra  kalkmadan  önce  İhlas  Suresi,  sonra  da  ‘’ Allah’ım,  bize  hem  bu   dünyada  iyilik  ver,  hem  de  ahirette  ve  bizi  cehennem  azabından  koru.’’  Duasıyla  bitiriyorum.  Ama,  ben  İhlas  Suresindeki  ‘’ Samet ‘’  kelimesini  geldiği  manalarla  zenginleştirerek  okuyorum:

            ‘’ O,  Allah’tır   Bir’dir.  Allah  Samet’tir.

               Allah,  her  şeyin   kendisine  muhtaç  olduğu,  yöneldiğidir.

               Eksiği,  kusuru  ve  ihtiyacı  olmayandır.

               Öncesiz  ve  sonrasızdır.  Var  olmamızın  ve  var  olanların  tek  sebebidir.

               Allah  doğurmamıştır  ve  doğurulmamıştır  ve  hiç  bir  şey  O’nun  dengi  değildir.

            Namazı  bitirdiğimde:  ‘’  Bütün  övgüler  Yaratıcımız  olan  Yüce  Allah’a,  selam,  meleklerimize, peygamberlerimize ve  O’nun  sevdiklerinin,  hoşnut  olduklarının  üzerine  olsun ‘’  diyorum.  Hatalarım,  eksikliklerim,  yanlışlıklarım,  kuruntularım,  hayallerim,   korkularım  için  af  diliyorum,  günahlarımı  bağışlamasını  istiyorum.  Verdiği  nimetler  için  şükrediyorum,  üzüntülerimi  gidermesini,  bana  doğruyla  eğrinin  ne  olduğuna  karar  verebilme  bilgi  ve  yeteneğini  bağışlamasını  ve  beni  dürüst  ve  erdemli  insanların  arasına  katmasını  istiyorum. Geride  kalan  ömrümde,  Senin  razı  olacağın  iyi  işler  yapmamı  ilham  et  diyorum. Ben  namazı  Allah’a  olan  bağlılığımı,  sadakatimi  kendime  hatırlatmak,  Allah’a  şükretmek  ve  Allah’ı  yüceltmek  için  kılıyorum.  Sadece  ve  sadece  Allah’a  ibadet  ediyorum.